۱۰ نکته درباره حضور ترکیه در افغانستان

ترکیه از آغاز حضور آمریکا و ناتو در افغانستان، در این کشور حضور یافت و در حال حاضر ۵۰۰ نظامی ترکیه در افغانستان به ویژه کابل و فرودگاه این شهر مستقر هستند. ترکیه عضو سازمان ناتو است که همیشه در جهت حرکت ناتو حرکت می‌کند اما اکنون این حرکت در افغانستان معکوس شده است. به این عبارت که قرار است مأموریت نظامی آمریکا و ناتو تا ماه اگست در افغانستان به پایان برسد اما ترکیه به ادامه حضور در افغانستان تصمیم گرفته است. هرچند این تصمیم پس از درخواست آمریکا و ناتو صورت گرفت اما اگر درخواستی هم از ترکیه انجام نمی‌شد، آنکارا تمایل داشت که در افغانستان باقی بماند. سوال این است که چرا ترکیه در شرایطی که کشورها علاقه دارند پای خود را از جنگ افغانستان بکشند و با طالبان رابطه برقرار کنند، تصمیم به ادامه حضور در افغانستان گرفته و خود را در تقابل با طالبان قرار داده است؟

تصمیم ترکیه برای ماندن در افغانستان که هنوز نهایی نشده است، هرچند در میدانی به اندازه فرودگاه کابل محدود می‌شود اما سیاستی به وسعت شمال آفریقا تا آسیای مرکزی، چین و قفقاز را دربرمی‌گیرد. برای این که دسته‌بندی بهتری از راهبرد و سیاست ترکیه در جهان به ویژه افغانستان داشته باشیم، موارد زیر را می‌توان برای اهداف ترکیه از ادامه حضور در افغانستان، برشمرد:

۱- پس از تضعیف جایگاه معنوی عربستان و مصر در بین کشورهای اسلامی، ترکیه یکی از مدعیان پُر کردن این خلاء است. هرچند نظام سکولار ترکیه اجازه نمی‌دهد که آنکارا داعیه خلافت اسلامی/عثمانی را مطرح کند اما این کشور تحت عناوین و شعارهای دیگری چون بازگشت به عظمت اسلام، به دنبال سیادت و آقایی در جهان اسلام است. از آنجا که افغانستان از نگاه اسلام رادیکالیسم، یکی از مسیرهای بازگشت به مجد اسلام محسوب می‌شود، ترکیه تصمیم گرفته است که این «راه» بدون این کشور نباشد.

۲- ترکیه و ایران افزون بر این که از نگاه ایدئولوژیک مشکل دارند، از نگاه راهبردی و استراتژیک نیز درگیر هستند. ایران در سال‌های اخیر خود را به مرزهای ترکیه در سوریه و عراق رسانده است. اکنون ترکیه هم سعی می‌کند که آن را در افغانستان در همسایگی ایران جبران کند.

۳- ترکیه و روسیه در خاورمیانه، شمال آفریقا و قفقاز دست و پنجه نرم می‌کنند. سوریه، آذربایجان، گرجستان و لیبی حوزه‌های درگیری ترکیه و روسیه به شمار می‌روند. ترکیه احساس می‌کند که روسیه درگیری را به حوزه استحفاظی ترکیه کشانده که این وضعیت، بر ترکیه گران تمام شده است. ترکیه برای این که از بار حقارت خارج شود و جغرافیای رقابت با روسیه را وسیع کند، تصمیم گرفته است در افغانستان باقی بماند. پس از خروج آمریکا و ناتو از افغانستان، این کشور به صورت سنتی حوزه نفوذ روسیه به شمار می‌رود و ترکیه اهمیت افغانستان را برای روسیه می‌داند.

۴- پس از درگیری‌های سوریه، ترکیه مبادرت به حمایت و پشتیبانی هزاران نفر از مسلحین و تروریست‌ها بین‌المللی کرد. اکنون که جنگ سوریه فروکش کرده است و دیگر نیازی به حضور تروریست‌ها نیست، ترکیه به شدت از این وضعیت نگران است زیرا تروریسم تیغ دولبه است که گاهی دست صاحب خود را هم می‌برد. این اتفاق پس از جنگ شوروی در افغانستان، تجربه شد. در آن زمان هزاران جنگجوی خارجی دست کشورهای حامی خود ماندند و دردسر بزرگی خلق کردند. یک تئوری می‌گوید؛ یکی از اهداف ترکیه بر ادامه حضور در افغانستان، انتقال مسلحین و جنگجویان سوری و خارجی به شمال افغانستان است تا هم خود را از شر آنان راحت کند و هم رقیب خود یعنی روسیه را مشغول نگهدارد. بر اساس این نظریه که هنوز قطعی نشده و در حد یک گمانه است، اصرار ترکیه بر حضور در فرودگاه کابل که یکی از معبرهای مهم انتقال جنگجویان محسوب می‌شود نیز در همین راستا صورت می‌گیرد.

۵- پس از سقوط خلافت عثمانی و رویکار آمدن نظام سکولار و لائیکِ «مصطفی کمال اتاتورک» در ترکیه، این کشور همواره به دنبال بسط و توسعه پان‌ترکیسم در جهان بوده است. بر اساس این راهبرد، ترکیه باید در حوزه‌هایی که ترک‌تباران حضور دارند، حضور داشته باشد تا آنان را کمک و یاری کند. در افغانستان افزون بر حضور ترک‌تباران که از واخان تا بادغیس پراکنده‌اند، جمعیت اویغورهای ایالت سین‌کیانگ چین نیز برای ترکیه از اهمیت خاصی برخوردار است. در سال‌های اخیر مهاجرت شماری از اویغورها به ترکیه، از اهمیت این کتله قومی برای ترکیه حکایت دارد. لذا تلاش ترکیه برای ادامه حضور در افغانستان، بدون ارتباط با نظریه پان‌ترکیسم نیست زیرا ترکیه از یک‌طرف درصدد تحکیم روابط با ترک‌تباران افغانستان و از سوی دیگر به دنبال تقویت رابطه با ترک‌های ترکستان شرقی و آسیای مرکزی است.

۶- جریان «فتوFETÖ» به رهبری فتح‌الله گولن تا قبل از کودتای نافرجام ۱۵ جولای ۲۰۱۶میلادی، دست‌کم ۱۲ مکتب و سه مرکز مطالعاتی را در افغانستان اداره می‌کرد. پس از آن که کودتای حامیان فتح‌الله گولن در ترکیه ناکام شد، دولت اردوغان کابل را تحت فشار قرار داد تا مدیریت مکتب‌های افغان- ترک را در افغانستان به دولت ترکیه واگذار کند. سرانجام دولت افغانستان تسلیم خواسته‌های ترکیه شد و در حال حاضر مدارس افغان- ترک در افغانستان توسط دولت ترکیه اداره می‌شوند. با این وجود، ترکیه هنوز از بابت نفوذ فتح‌الله گولن در افغانستان نگران است. بیانیه اخیر سفیر ترکیه در کابل که به مناسبت ۱۵ جولای صادر شده است، گواه این حقیقت است که ترکیه به شدت از فعالیت‌های جریان فتح‌الله گولن در افغانستان هراس دارد. بنابراین، ترکیه سعی می‌کند که در افغانستان حضور داشته باشد تا مبادا افغانستان به کانون برنامه‌ریزی جریان فتح‌الله گولن علیه ترکیه تبدیل شود.

۷- تأکید ترکیه بر حراست از فرودگاه کابل، با هدف خروج مصون عوامل ترکیه و ناتو از افغانستان صورت می‌گیرد. بر اساس نظریه غربی سقوط دولت کابل، کارمندان و عوامل غرب باید کانال خروج امن را از افغانستان داشته باشند که آنان این کانال را فرودگاه کابل تعریف کرده‌اند.

۸- در حال حاضر کالاهای ترکیه پس از کالاهای پاکستانی و چینی، درصدد تسخیر بازارهای افغانستان هستند که این کار تا حدودی هم انجام شده است اما برای این که حضور کالاهای ترکیه در مارکت‌های افغانستان تثبیت و توسعه یابد، به حضور سیاسی و فیزیکی ترکیه در افغانستان نیاز است.

۹- حضور فتح‌الله گولن رهبر مخالفان دولت ترکیه در آمریکا، یکی از دغدغه‌های ترکیه در پنج‌سال اخیر بوده است. ترکیه برای مهار گولن از سوی آمریکا، نیاز به خوش‌خدمتی برای آمریکا دارد و افغانستان جای مناسبی برای این خوش‌خدمتی است. البته ترکیه در قبال خدمت به آمریکا، دنبال بهره‌گیری از حمایت مالی، سیاسی و لجستیکی از سوی غرب نیز است.

۱۰- ترکیه، افغانستان را دوست سنتی خود می‌داند که این دوستی بیش از یک قرن سابقه دارد. آنکارا برای تداوم این رابطه، مایل است که حضور فیزیکی خود را در افغانستان حفظ کند تا مبادا با خروج ترکیه از افغانستان، این رابطه‌ها نیز به طور کامل قطع شود.

تتمه

آنچه پافشاری ترکیه بر ادامه حضور در افغانستان خوانده می‌شود، نه تنها بدون رضایت آمریکا و ناتو نیست بلکه ترکیه این تصمیم را براساس درخواست ناتو و آمریکا گرفته است. مواردی که در چرایی ادامه حضور ترکیه در افغانستان ذکر شد، همسویی سیاست ترکیه با سیاست ناتو و آمریکا را بیان می‌کند حتی اگر این سیاست نظارت بر جریان فتح‌الله گولن توسط آمریکا در داخل آمریکا باشد. البته چرایی تاکید ترکیه بر ادامه حضور در افغانستان، تنها به نکات بالا خلاصه نشده بلکه موارد دیگری هم دربرمی‌گیرد اما آنچه گفته شد، از مهمترین دلایلی هستند که ترکیه خطر و ریسک ادامه حضور در افغانستان را پذیرفته است.

محمد مرادی