پیامدهای منطقه‌ای خروج آمریکا از افغانستان

افغانستان بیست سال پس از حضور امریکا در استانه تحول بزرگ قرار گرفته است. یکی از پرسش های مهم، این است که با خروج نیروهای امریکا شرایط سیاسی و امنیتی کشور چگونه خواهد شد و خروج آمریکا از افغانستان چه پیامدهای منطقه ای را به دنبال خواهد داشت؟ به نظر می رسد دو سویه این پیامد در منطقه بویژه غرب آسیا، یکی برای متحدان آمریکا و دیگری برای مخالفان این دولت است. در سوی متحدان این دولت، خروج کامل از افغانستان بدون تثبیت دستاوردهای ادعایی و رهاسازی کابل در برابر جنگ داخلی با طالبان، چهره آمریکا به مثابه یک شریک قابل اعتماد را هر چه بیشتر خدشه‌دار خواهد کرد. وجهه‌ای که پیش‌تر نیز در جریان قیام‌های عربی و قطع حمایت از مبارک و بن‌علی و هم‌چنین در نسبت با سعودی به دلیل چراغ سبز اولیه برای جنگ یمن و اکنون تلاش برای پایان آن، مخدوش شده بود. نکته دیگر در این سویه، این‌که وقتی مقابله طالبان با آمریکا نهایتاً وضعیت را به نفع این گروه تغییر داده و نیروهای نظامی آمریکا را اخراج کرده؛ زمینه برای مقاومت دیگر گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه در برابر آمریکا و متحدانش فراهم‌تر می‌شود و احتمال بروز حملات نظامی به آن‌ها در عراق و سوریه افزایش می‌یابد.

در سویه مخالفان آمریکا مانند ایران، روسیه و چین به عنوان همسایگان مهم افغانستان؛ از یک منظر خروج نظامیان ایالات متحده به مثابه شکست تجربه دو دهه نظامی گری و حذف یک نیروی بیگانه از منطقه، برگ برنده‌ای محسوب می‌شود و فضای مناسب‌تری برای مانور این دولت‌ها فراهم می‌کند. این نکته در نگرانی برخی منتقدان بایدن نیز بروز کرده که فراتر از وضعیت امنیت داخلی افغانستان؛ خروج آمریکا را سبب افزایش »جاه‌طلبی‌های بازیگران منطقه‌ای» از جمله پاکستان، هند و ایران دانستند. به‌ویژه که به گفته ویلیام برنز، مدیر سیا، این خروج، شبکه اطلاعاتی آمریکا را در افغانستان تضعیف خواهد کرد. اما نکته دیگری در خصوص این سه دولت همسایه این‌که آمریکا با خروج از افغانستان، بخشی از بار سیاسی و امنیتی جلوگیری از بحران و به بیانی حفظ امنیت و ثبات در افغانستان را به روسیه، ایران و چین منتقل خواهد کرد. چین با توجه به مسأله اویغورها، روسیه با توجه به مسأله چچن و ایران نیز با توجه به برخی گروهک‌های تروریستی در مرزهای شرقی، نگرانی‌های مشترکی در خصوص حضور گروه‌های تکفیری در افغانستان دارند و خواستار مهار بنیادگرایی درون مرزهای افغانستان هستند. در عین حال ایران تمایلی به شکل‌گیری موج دیگری از مهاجرت مردم افغانستان ندارد. از سوی دیگر، با پیش‌روی احتمالی طالبان، اراده پاکستان و عربستان برای اِعمال نفوذ در افغانستان افزایش خواهد یافت. بنابراین می‌توان احتمال داد که رقابت‌های بازیگران منطقه‌ای در افغانستان در غیاب آمریکا، افزایش خواهد یافت.

دکتر عبداللطبف نظری