رویکرد منطقه ای و فرامنطقه ای در سیاست خارجی پاکستان

سال ۱۳۹۸ برای پاکستان سالی پر از تلاش برای تغییر در زمینه ی سیاست خارجی بود. اقدامات انقلابی عمران خان در پاکستان برای دستگیری و مجازات برخی چهره های فاسد که پرونده فساد مالی داشتند و تلاش برای ایفای نقش میانجی گرایانه منطقه ای بین ایران و عربستان بخش مهمی از تحولات اسلام آباد در داخل و خارج بود.
سیاست عمران خان در پاکستان از ابتدا فعال بودن در صحنه ی بین المللی و منطقه ای بود تا از این طریق بتواند هم اعتبار سیاسی در داخل کسب کند و هم در منطقه بر نقش و جایگاه پاکستان بیافزاید.

رویکردهای منطقه ای و فرامنطقه ای وی مانند روابط نزدیک با آمریکا و عربستان یا تلاش برای میانجیگری در روابط ایران و عربستان از نمونه های رویکرد عمران خان در سیاست خارجی به شمار می رود.
شماری از شرکت های آمریکایی از سال ها پیش در پاکستان حضور دارند. این شرکت ها به سرمایه گذاری و همکاری گسترده با پاکستان تمایل دارند، ضمن آنکه نقش میانجیگرانه پاکستان در منطقه و مساله کشمیر مورد توجه دولت ترامپ قرار گرفته است.

با توجه به حضور سه میلیون مهاجر افغانستانی در خاک پاکستان، این کشور با میزبانی مذاکرات متعددی که در سال گذشته بر عهده داشت، سعی کرد تا صلح در افغانستان برقرار شود و مهاجران در آرامش به وطن خود بازگردند و مناسبات اقتصادی بین دو کشور بیش از پیش افزایش یابد.

اما آنچه که زمینه ی نگرانی پاکستان در سال های اخیر را فراهم کرده است، روابط نزدیک افغانستان با هند است که این روابط بر بحران بین پاکستان و هند اثر می گذارد. تجربه ی تاریخی ثابت کرده است که هر وقت نفوذ هند در افغانستان افزایش یافته، روابط افغانستان و پاکستان رو به تشنج و تنش رفته است. این در حالی است که بدون روابط دوستانه با پاکستان دستیابی به رفاه و آرامش در افغانستان دشوار خواهد بود.

افغانستان در میان همسایگان خود بیشترین مرز را با پاکستان دارد و همچنین بیشترین مراودات اقتصادی و تجاری را نیز با اسلام آباد دارد. بنابراین هرگونه تنش با پاکستان می تواند ضربه های سنگین بر همکاری های اقتصادی و تجاری و عبور و مرور شهروندان دو کشور وارد کند.

فراموش نکنیم که پس از روی کار آمدن عمران خان، تلاش صلح خواهانه ی پاکستان و حمایت این کشور از پروسه ی صلح افغانستان افزایش یافته است چنانکه بارها امریکایی ها از نقش مثبت پاکستان در پروسه صلح افغانستان ستایش کرده و دستیابی آمریکا و طالبان به توافق صلح دوحه نشانگر تلاش های پاکستان در پروسه صلح افغانستان است. با این وجود هنوزشاهد مناسبات نیک و دوستانه میان کابل و اسلام آباد نیستیم.

در سال ۱۳۹۸ دولت پاکستان هم چنین تلاش کرد تا روابط خود با ایران را گسترش دهد و مقامات دو کشور سفرهای متعددی نیز برای تقویت روابط انجام دادند. هر چند در این سفرها طرح مربوط به تکمیل پروژه ی خط لوله ی گاز بین دو کشور مسکوت ماند، اما اجلاس کمیسیون مشترک مرزی و توافق برای افتتاح بازارهای مرزی از رویدادهای مهمی بود که گسترش روابط بین ایران و پاکستان را نشان می داد.

پاکستان رابطه ی بسیار نزدیکی با عربستان نیز دارد. بخش مهمی از نیروی کارپاکستان در داخل عربستان و بقیه کشورهای حاشیه خلیج فارس حضور دارند و سالانه چندین میلیارد دالر از این منطقه به پاکستان انتقال داده می شود که امری حیاتی برای پاکستان است.

سال گذشته پاکستان با عربستان و ایران که هر دو از شرکای دیرینه ی این کشور هستند، روابط متوازن و متناسبی داشت و همواره تلاش کرد تا تنش ها میان ایران و عربستان به سمت گزینه ی نظامی حرکت نکند؛ زیرا هر گونه درگیری این دو کشور می تواند بر امنیت انرژی پاکستان اثرگذار باشد.

حدود ۹۰درصد انرژی پاکستان از خلیج فارس تامین می شود. علاوه براین هرگونه درگیری می تواند بر نیروی کار پاکستان که منبع درآمد برای کشورشان هستند، نیز اثر بگذارد و حتی در ایجاد درگیری های فرقه ای موثر باشد.

به نظر می رسد در سایه رقابت تهران و ریاض، عمران خان سعی دارد نوعی توازن را میان دو کشور ایجاد کند. از این منظر دولت پاکستان به سمت نگاه مثبت و سازنده در مناسبات خود با تهران و ریاض حرکت می کند.
پاکستان همچنین روابط خوب با روسیه دارد. چنانکه روسیه در اوایل سال ۲۰۱۹ میلادی قول یک سرمایه گذاری ۱۴میلیارد دالری را در بخش انرژی پاکستان داد که شامل ۲٫۵ میلیارد دالر سرمایه برای پروژه ی خط لوله ی شمال –جنوب بود.

در ماه های گذشته نیز مسکو با اسلام آباد بزرگترین قرارداد همکاری را با هدف توسعه ی تجارت و کسب و کار امضا کردند که این قرار داد شامل سرمایه گذاری های بزرگ در صنایع انرژی، راه آهن و فولاد است.

روسیه طبق بخشی از این قرارداد تا یک میلیارد دالر کمک مالی برای احیا و ارتقای پروژه ی کارخانه های فولاد پاکستان فراهم می کند. انتظار می رود شرکت های روسی یک خط لوله ی گاز از کراچی در جنوب پاکستان تا لاهور در شمال شرق این کشور برای انتقال گاز طبیعی وارداتی بسازند تا تقاضای انرژی این منطقه را تامین کند.
هدف پاکستان و روسیه از برقراری روابط دوستانه افزایش تجارت دو جانبه است که در یک سال گذشته صادرات پاکستان به روسیه به ۱۵۰ میلیون دالر رسید در حالی که واردات این کشور از روسیه ۲۵۰ میلیون دالر بود. مسکو همچنین به ساخت یک خط آهن از کویته به تفتان هم کمک می کند.

روابط پاکستان و چین دیرینه و تاریخی است. در سال گذشته چین به دنبال افزایش سرمایه گذاری در پاکستان بود. چینی ها به دنبال پروژه های چون احداث خط ریلی، خط لوله ی گازی و یا پیگیری به سرانجام رساندن کمر بند مهم استراتیژیک خود یعنی جاده ی ابریشم است.

یعنی پروژه هایی که سرمایه گذاری بلند مدت در حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دالری چین در پاکستان را به دنبال داشت. از آن سو چینی ها قبول کرده اند تا خط لوله ی گاز شرق پاکستان به منطقه سین کیانگ را هم توسعه دهند.

دکتر عبدالطیف نظری