دریای نام‌ها

در دوره‌ی دکتری و سر صنف‌هایی که داشتیم، با توجه به گرایش تحصیلیِ ما که اندیشه‌ی سیاسی بود، هرکدام از هم‌‌کلاسی‌ها بیشتر مجذوب یک یا دو متفکر غربی بودیم. یکی علاقه‌مند میشل فوکو بود، یکی همیشه صحبت از هایدگر می‌کرد، یکی ژیژک و … . من مدت‌ها بود که تحت تاثیر پیتر برگر و کارل اشمیت بودم (هنوز هم هستم). وقتی بحث صنفی درمی‌گرفت همیشه به نقل قول از متفکران محبوب خودمان می‌پرداختیم. حتی روی همدیگر اسم هم گذاشته بودیم. به من می‌گفتند مستر برگر. وقتی مثلا نقدی وارد می‌کردیم بر نظر دوستی که تحت تاثیر هایدگر بود، سریع جواب می‌داد که من دارم هایدگری می‌بینم.

یکی از اساتیدمان، آقای محمدرضا تاجیک، جلسه اول درسی که آمد اولین حرفی که زد این بود: تا پایان سمستر هرکدام از شما یک مفهوم از خودتان باید بسازید. وقتی از متفکری نقل قول می‌کردیم سریع می‌گفت: این‌ها را ولش کن! نظر خودت چیست؟ سوال امتحان پایان سمستر او هم جالب بود. فقط یک سوال داده بود با این محتوا: خوب گوش کنید، فکر کنید و ببینید و نظرتان را در مورد مثلا فلان مساله بگویید.

می‌خواستم این را بگویم: بسیاری از قشر کتاب‌خوان / کتاب‌باز دچار این معضل بزرگ هستیم. تحت تاثیر نام‌های بزرگ قرار داریم و ذهنی سرشار از نقل قول و نظریه‌های مختلف. یعنی اساساً کتاب خواندن مداوم، گاهی فرصت فکر کردن را از انسان می‌گیرد. همین موجب می‌شود که ذهن، آن قابلیت کاربردی و عملیاتی خودش را از دست بدهد. شاید به همین خاطر است که گاهی، یک آدمی که ذهن صاف‌تر و خلوت‌تر از نظریه‌های مختلف دارد، شاید بتواند حرف درستی در مورد سیاست بزند. اما یک استاد علوم سیاسی صرفاٌ با نام گرفتن از یک نظریه و چند نظریه‌پرداز کار خودش را تمام شده بداند.

البته این بیشتر تجربه فضای علمی ایران بود، در افغانستان فضای علمی و آکادمیک به مراتب وضعیت خراب‌تری دارد. هم‌صنفی‌ها و دوستان ایرانی من حداقل همان نظریه‌پردازی که به او علاقه‌مند بودند را خوانده بودند و می‌فهمیدند. اینجا متاسفانه ما شاهد نسلی از اساتید دانشگاه و تحصیلکرده‌ها هستیم که هم آن نظریه‌پردازان را به‌درستی نخوانده‌اند و بدتر از آن در صحبت‌ها و نوشته‌هایشان با قطار کردن اسامی مختلف سعی در منکوب کردن مخاطب یا شاید هم پنهان کردن بی‌سوادی خود دارند. هیچ نامی غیر از شارلاتانیسمِ علمی نمی‌توان به این روحیه داد.
ابن عربی جمله‌ای مشهور دارد: پروردگارا! ما را از دریای نام‌ها رهایی ببخش!

ابوالفضل فصیحی