از هیچ عضو قبیله گلایه نکنید!

از هیچ عضو قبیله گلایه نکنید که چرا موضع مستقل و منفرد و اخلاقی نمی‌گیرد یا چرا مصلحت قبیله را بر حقیقت ترجیح می‌دهد.
عضویت در قبیله، شبیه عضویت در جوامع توده‌ای است.
از خوزه اورتگا ای گاست شروع تا اریک فروم، هانا آرنت و تئودور آدورنو همگی در باره جوامع توده‌ای تحقیق کرده‌اند. بر بنیاد تحقیقات آن‌ها می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جوامع توده‌ای، ناشناس‌بودن، فقدان هویت شخصی و فردی و بدون چهره بودن است. در چنین جوامعی، فرد در میان جمع گم می‌شود و هر چه هست، جمع است و بس.
در جوامع قبیله‌ای نیز فردیت معنا ندارد. انسان‌ها بی‌نام و نشان‌اند. فقط یک چیز وجود دارد: قبیله. اعضا فاقد هویت فردی و شخصی‌اند. آن دوست و رفیقی را که تو از او توقع موضع‌گیری مستقل و منفرد را داری، اگر نیک بنگری به حیث فرد و شخص وجود ندارد. بی‌چهره است، بی‌چهره. فقط عضوی از قبیله‌اش است و بس. یکی برای همه و همه برای یکی زندگی می‌کنند. این بخش اساسی از اصول زندگی قبیله‌ای است.
عبدالشهید ثاقب