همه پادشاهان افغانستان [از سلسله هوتکیان تا حبیب‌الله کلکانی]

برای آشنا شدن با پادشاهان افغانستان ابتدا باید خود این کشور و مردمش را شناخت: افغانستان کشوری‌ست که به بازی بزرگ معروف است: یدک کشیدن این عنوان دهان پر کن در نگاه اول رگ غیرت و مردانگی افغان‌ها را پر باد می‌کند اما در نگاهی عمیق‌تر هزاران حوادث ناگوار را حکایت می‌کند که یکی پس از دیگری کار افغانستان و مردم محبوب اما مظلومش را به اوضاع امروز کشانده‌است.

جدای از رقابت قدرت‌های بزرگ در افغانستان، پادشاهان افغانستان نیز هر یک به نوبه‌ی خود در آبادی و خرابی کشور سهم داشته‌اند، البته براساس اسناد موجود خرابی‌ کشور بیش از آبادنی آن بوده‌است. دوران پادشاهان افغانستان را تا قبل از کودتای محمد داوود خان در سال ۱۳۵۲ که با یک کودتای بدون خونریزی گلیم نظام سلطنتی در افغانستان را جمع کرد، را می‌توان به چهار دوره بزرگ «سلسله هوتکیان، دولت پادشاهی خراسان(سلسله درانی)، امارت افغانستان(سلسله بارکزی) و دولت پادشاهی افغانستان(سلسله بارکزی)» تقسیم کرد.

سلسله هوتکیان

هوتکیان که از سال ۱۰۸۷ تا ۱۱۱۶ هجری شمسی بر افغانستان حکمرانی کردند از قبیله غلجای قندهار بودند که سلطنت را از حکومت صفویان تصاحب کردند. مؤسس و اولین فرمانروانی هوتکیان میرویس خان هوتک بود.

آمدن گرگین خان به قندهار و آغاز تلاش‌های هوتکیان برای رسیدن به قدرت

بین سالهای ۱۶۹۰ تا ۱۷۰۹ هجری شمسی، دو قبیله بزرگ به نام‌های غلجای و درانی زندگی می‌کردند. شاهان وقت برای بقای حکومت خویش تلاش می‌کردند یکی از این دو قبیله را با خود همراه سازند.

در سال ۱۶۹۵ و با شکست گورگین خان گرجی از سلطان حسین صفوی، وی حاکم قندهار شد. گرگین خان از مریدان ملا محمد باقر مجلسی بود و به سفارش علماء و فقها توانست به حکومت قندهار برسد.

گرگین خان ظلم‌های زیادی بر اهل سنت قندهار روا داشت و این امر سبب نارضایتی از  وی شد تا اینکه میرویس خان هوتک پسر شاه عالم از بزرگان عشیره هوتک از قبیله غلجای که در سال ۱۶۷۳ میلادی متولد شده بود به دلیل توطئه علیه گرگین خان بازداشت و به اصفهان فرستاده شد. میرویس مدتی در اصفهان بود تا اینکه سرانجام به قندهار بازگشت. میرویس علیه گرگین خان قیام کرد و سپاه گرجی و صفوی در یک روز از بین رفت. در سال ۱۷۱۲ سپاه صفوی دوبار به قندهار حمله کردند اما هر دو بار شکست خوردند.

امیر عبدالعزیز خان

میرویس در سال ۱۷۱۵ و در سن ۴۱ سالگی درگذشت و برادرش میر عبدالعزیز میر قندهار شد.

حکومت میر عبدالعزیز بسیار کوتاه بود و میر محمود، پسر میرویس، او را کشت و خود امیر قندهار شد.

شاه محمود پس از تثبیت سلطنت خود در سال ۱۷۲۱ با ۲۸ هزار سرباز به اصفهان حمله کرد.

شاه محمود سرانجام در سال ۱۷۲۵ میلادی و پس از سه سال پادشاهی بر ایران بر اثر بیماری از دنیا رفت و بزرگان دربار هوتکی میر اشرف به جای او انتخاب کردند.

اشرف سرانجام توسط نادر قلی افشار کشته شد. با کشته شدن اشرف نام شاهان هوتکی در لیست پادشاهان افغانستان ادامه نیافت.

سلسله درانی

درانی یا ابدای نام یک قوم پشتون است که در اطراف قندهار سکونت دارند. گفته می‌شود به دلیل اینکه مروارید به گوش می‌کنند به این نام مشهور شده‌اند. نام دیگر قوم درانی، ابدالی می‌باشد. نام اصلی این طایفه ابدالی است و پس از بیرون شدن احمد شاه درانی نامش به درانی تغییر کرد.  قوم ابدالی به چند تیره به شمول پوپل‌زایی(پوپل‌زی) و بارکزایی(بارکزی) تقسیم می‌شد. پس از قتل نادر قلی افشار در سال ۱۱۶۰ هجری قمری، شعبه سدوزایی(سدوزی با صدوزایی) از تیره پوپل‌زایی و سپس تیره بارکزایی در افغانستان حکومت کردند.

«احمد شاه درانی،تیمور شاه درانی، زمان شاه درانی، شاه محمود درانی، شاه شجاع درانی، سلطان علی‌شاه درانی، ایوب شاه درانی و کامران میرزا» از جمله شاهان درانی هستند که در لیست پادشاهان افغانستان قرار می‌گیرند.

جدا شدن افغانستان از ایران توسط انگلیسی‌ها در دوران سلسه درانی

در زمان حکومت شاهان درانی، به دلیل شیطنت‌های انگلیس افغانستان از ایران جدا شد. ستر مک نیل، سفیر انگلستان در ایران  و نقش آفرینی‌های پاتینجر و مانکچی به سرویس اطلاعاتی بریتانیا وابستگی شدید داشتند در جدایی افغانستان از ایران نقش مهمی ایفا کرد.

سلسله بارکزی

بارکزایی با بارکزی، طایفه‌ای پشتون و رقیب اصلی ابدالی‌ها بودند به طوریکه همیشه سلطان از طایفه ابدالی و وزیر از طایفه بارکزایی تعیین می‌شد. دوست محمد خان در سال ۱۲۷۵ از طایفه بارکزایی توانست بر تخت بنشیند و حکومت سلسله بارکزایی را تأسیس کند.

«دوست محمد خان، شیرعلی خان، محمد افضل خان و محمد اعظم خان، محمد یعقوب خان، عبدالرحمان خان،‌ ایوب خان،‌ حبیب‌الله خان،‌ امان الله  خان، عنایت‌الله شاه، محمد نادر شاه و محمد ظاهر شاه» از خاندان بارکزایی بودند که در لیست پادشاهان افغانستان قرار گرفتند.

امیر عبدالرحمان خان، ظالم‌ترین در لیست پادشاهان افغانستان

وقتی به لیست پادشاهان افغانستان نگاه می‌کنیم به نام پادشاهی غدار و ظالم به نام امیر عبدالرحمان خان می‌رسیم. امیر عبدالرحمان خان سومین پسر امیر محمد افضل خان و نوه امیر دوست محمد خان از دودمان بارکزی بود که در سال ۱۸۴۰ متولد شد.

خط دیورند در زمان عبدالرحمان خان نشانی شد. امیر عبدالرحمان خان انگار دشمن هزاره‌ها بود. عبدالرحمان خان به نابودی یک طایفه از ساکنان بومی افغانستان به نام هزاره اقدام کرد. عبدالرحمان خان سرانجام در سال ۱۹۰۱ در باغ بالای کابل در گذشت و در همان جا دفن شد.

حبیب‌الله کلکانی، تنها پادشاه تاجیک افغانستان

امیر حبیب‌الله کلکانی که از سال ۱۸۹۰ تا ۱۹۲۹ میلادی بر افغانستان حکمرانی کرد، تنها پادشاه تاجیک تاریخ افغانستان بود. وی با کمک بریتانیا علیه حکومت امان‌الله خان قیام کرد. امان‌الله خان را از قدرت خلع کرد و خود به مدت نه ماه قدرت را در افغانستان به دست گرفت. با به قدرت رسیدن نادرخان، امیر حبیب‌الله خان به دست داوود خان کشته شد و به لیست پادشاهان اعدام شده پیوست. داوودخان عهد خود با حبیب‌الله خان را شکست.

به باور اکثر مورخان دوره سیاه افغانستان، که تاکنون ادامه دارد از زمان به دست گرفتن قدرت توسط وی شروع شد. امیر حبیب الله کلکانی یگانه پادشاه تاریخ معاصر تاجیکان یا فارس تباران افغانستان بود که تاجیکان را بعد از هفت صد سال در راس قدرت سیاسی آورد.

سخن پایانی

با نگاهی به لیست پادشاهان افغانستان و مسیر پر پیچ و خم رسیدن به قدرت در این کشور در می‌یابیم که هیچ پادشاهی بدون حمایت خارجی نتوانست قدرت را از حریف خود بگیرید. پادشاهان افغانستان هیچ یک به طور کامل مستقل نبودند و شاید وابستگی امروز ما نیز نتیجه همین وابستگی به خارجی‌ها باشد.

به هر صورت با کودتای محمد داوود خان علیه ظاهر شاه در سال ۱۳۵۲ لیست پادشاهان افغانستان جمع شد، نظام سلطنتی از بین رفت و نظام جمهوری حاکم شد. محمد داوود اولین نظام ریاست جمهوری را در کشور پی‌ریزی کرد. از آن زمان تا پایان دوره حامد کرزی، هشت رئیس جمهوری در افغانستان حکومت کرده‌اند. آقای کرزی با دو دوره ریاست جمهوری، به علاوه یک دوره شش ماهه ریاست دولت موقت و یک دوره هجده ماهه ریاست دولت انتقالی، بیشترین مدت زمامداری پس از ظاهرشاه را به نام خود ثبت کرده است