داستان قرآنی مناظره حضرت ابراهیم

عبارت مناظره یک واژه عربی است که در لغت به معنای دیدن با چشم است اما در اصطلاح و در معنای توسعه یافته به معنی فکر، تدبیر و گفتگو کردن در خصوص ماهیت یک چیز است. مطلب ذیل در مورد مناظره حضرت ابراهیم با ستاره پرستان و دیگر افرادی که با او مخالف بودند می‌باشد.

مناظره حضرت ابراهیم با پرستندگان اجرام آسمان

بت پرستان گفتند ای ابراهیم، آیا تو بت های ما را شکستی؟ ابراهیم گفت شکستن بت ها کار بت بزرگ بوده است. از او بپرسید اگر قادر به سخن گفتن است.

در سوره انعام آیه ۷۶ و ۷۷ در خصوص مناظره حضرت ابراهیم با کسانی که اجرام آسمانی را می‌پرستیدند سخن به میان آمده است.

پس چون پرده شب بر اسمان افکنده شد، ابراهیم ستاره ای را دید و گفت این پروردگار من است. و زمانی که غروب کرد گفت من غروب کنندگان را دوست ندارم.

وقتی ماه را دید که طلوع می‌کند، گفت این پرورگار من است. زمانی که ماه ناپدید شد گفت اگر پروردگارم من را هدایت نکرده بود، حتما از گمراهان بودم.

این سخنان هم مانند آیاتی که در خصوص شکستن بت‌ها آمده است، نوعی جدل است. یعنی حضرت ابراهیم علیه السلام برای بحث با بت پرستان از آن استفاده کرده است.

سه روش حضرت در نفی ربوبیت اجرام آسمانی

حضرت ابراهیم به سه روش ذیل از غروب آفتاب و ماه و ستارگان بر نفی ربوبیت آنها استفاده نمود:

• اول اینکه پروردگار و آن کسی که موجودات را خلق کرده است باید یک ارتباط تنگاتنگ با آنها داشته باشد و لحظه ای از آنها جدایی نداشته باشد.

بر این اساس، چگونه می‌توان موجودی که غروب می‌کند و ساعت‌ها نور خود را دریغ می‌دارد و از موجودات بسیاری به طور کل بیگانه می‌شود می‌تواند رب آنها باشد؟

• دوم اینکه موجودی که غروب و طلوع دارد، خود اسیر قوانین است و چیزی که خودش تابع قوانین است، چطور می‌تواند حاکم بر آنها باشد و ادعای مالکیت آنها را داشته باشد؟ او خودش یک مخلوق ضعیف است که باید در چارچوب قوانین حرکت کند، بدون کمترین تخلف.
• سوم اینکه موجودی که دارای حرکت است، حتما یک موجود حادث است. زیرا همان طور که در فلسفه اثبات شده است، حرکت دلیل بر حدوث است. چیزی که در معرض حوادث است، یعنی حرکت دارد و نمی‌تواند یک موجود ابدی و ازلی باشد.

حضرت امام رضا(ع)، می‌فرمایند: ابراهیم(ع) در میان سه گروه قرار گرفته بود:

گروهی که ستاره می‌پرستیدند، گروهی که به ستایش ماه مشغول بودند و گروهی دیگر که خورشید را مورد پرستش قرار داده بودند. این همان زمانی اتفاق افتاد که او از مخفیگاهش در زیر زمین خارج شده بود.

وقتی که شب شد زهره (ستاره) را دید و از روی انکار گفت آیا این پروردگار من است؟ وقتی ستاره از آسمان مخفی شد، گفت من غروب کننده را دوست نمی‌دارم زیرا افول و غروب جزء صفات مخلوقات است نه خالق.

وقتی که ماه را در آسمان دید با حالت انکار در موردش این چنین گفت: آیا این پروردگار من است؟ وقتی که ماه ناپدید شد گفت اگر پروردگارم مرا هدایت ننماید گمراه می‌شوم.

فردای آن روز وقتی که خورشید را در آسمان دید باز هم از روی انکار همان جمله را تکرار کرد و فرمود: آیا این پروردگار من است؟ زیرا از ماه و ستاره بزرگتر است و هنگامی که خورشید هم غروب کرد رو به آنها گفت:

ای مردم من دور و برکنار هستم از آنچه که شما شریک خدا قرار می‌دهید. من روی به سوی کسی که خالق آسمانها و زمین است برمی‌گردانم و مشرک نیستم.

مناظره حضرت ابراهیم با پرستندگان اجرام آسمانی به این منظور بود که بطلان دین آنها را روشن کند و بر آنها ثابت کند که عبادت کردن چیزهایی مثل خورشید و ماه و ستاره درست نیست. بلکه آنکه شایسته عبادت است خالق اینها است.

محاجه چیست

در قرآن کلمه محاجه به طور مکرر به کار رفته است. محاجه از کلمه حجت گرفته شده است و حجت نیز به معنای دلیل و برهان است. محاجه یعنی در خصومت و درگیری میان دو طرف، هر کسی می‌خواهد حجت دیگری را رد کند.

مناظره چیست

مناظره گفت و گویی رو در رو و جنگ و نبرد با سخن است و همچنین بیان کردن آنچه که از طریق بصیرت قابل درک می‌باشد. بر اساس این در مناظره بین دو نفر، هر کدام از مناظره کنندگان در تلاش برای اثبات عقاید خود می‌باشند.

مناظره حضرت ابراهیم نیز به همین منظور بود. هر گاه سخن از مناظره در میان است، به این معنا است که دو نفر و یا دو گروه در تلاشند تا تصویری روش از عقاید خود به طرف مقابل در مناظره ارائه بدهند. و به همین روش او را به عقاید خود قانع کنند.

مناظره یک گفت و گوی دو طرفه است که با استدلال و ارائه دلیل انجام می‌شود تا فرد یا افراد مخالفِ خود را مغلوب نماید یا مجاب کند.

همان طور که ملاحظه کردید تفاوتی بین مناظره و محاجه در ظاهر نیست و همین باعث شده است که برخی در تعریف، این دو عبارت را معادل هم تلقی کنند.

مناظره حضرت ابراهیم

حضرت ابراهیم علیه السلام با چهار گروه از کافران و مشرکان به مناظره و مباحثه پرداخته است:

• با عمویش که در قرآن از او به عنوان پدر ابراهیم یاد شده است.
• با نمرود که پادشان زمان او بود
• با کسانی که اجرام آسمانی را می‌پرستیدند (ماه و ستاره و خورشید)
• با کسانی که سنگ و چوب های تراشیده با دست خود را می‌پرستیدند.

ویژگی مناظره حضرت ابرهیم با کفار

در مناظرات حضرت ابراهیم با مخالفان ویژگی‌های خاصی را مشاهده می‌کنیم، برخی از ویژگی‌های مناظرات حضرت ابراهیم به قرار زیر است:

• پرسش‌های منطقی: با طرح نواقص آشکار بت‌ها و دیگر موجوداتی که پرستش آنها رایج بود به آنها یادآور می‌شد که سازنده و خالق جهان هستی را بپرستید.
• برائت و بیزاری از کفر و شرک: از بارزترین جلوه های تبلیغ حضرت ابراهیم برائت و بیزاری جستن از شرک و بت پرستی و اعتقاد به تعدد خدایان بود.
• به کار گیری راه های مختلف: او برای دعوت قوم به یکتاپرستی از روش های متعددی استفاده می‌کرد. (روش اقناعی، مقایسه، استدلال و…)
• استقامت و بردباری: آن حضرت با بردباری در هنگام ترویج آیین الهی بر آزار مردم صبر می‌کرد. توهین ها و تحقیرها را به جان می‌خرید به امید اینکه روزی هدایت شوند.