ارگ هرات

  • انتشار: ۲۹ اسد ۱۳۹۹
  • سرویس: اطلس پلاس
  • شناسه مطلب: 77725

ارگ هرات که در اصل قلعه اختیارالدین نام دارد یکی از مکان های تاریخی و دیدنی ولایت هرات می باشد که در مرکز این ولایت در شهر هرات واقع شده است. این مکان تاریخی را ارگ بالا حصار هم می گویند چون در میان قلعه ای بزرگ یک قلعه کوچک هم قرار گرفته است. ارگ هرات از آنجایی که بر روی تپه ای بلند در  بخش شمالی شهر بین محلات قطبیچاق و بردارانیها قرار گرفته از فاصله ای دور قابل رویت است.

قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات
قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات

بازسازی دوباره ارگ هرات

قلعه اختیارالدین یا همان ارگ هرات که مساحتی نزدیک به ۵ هزار متر مربع دارد و دارای ۱۳ برج می باشد از خشت خام ساخته شده است. ارگ هرات چون از زمان ساخت به بعد همواره به عنوان یک مرکز حکومتی و نظامی مورد استفاده قرار می گرفت همیشه توسط نیروهای مهاجم تخریب می گردید، این اتفاق در زمان حمله مغول ها نیز افتاد. اختیارالدین در قرن هفتم این بنای بزرگ و مهم را بازسازی کرد و پس از حمله مغول یک بار دیگر ارگ هرات توسط ملک فخرالدین کرت مرمت شد. این اثر تاریخی در سال ۱۴۱۶ میلادی یک بار دیگر به دستور شاهرخ پسر تیمور بازسازی گردید.

ارگ هرات، میراث اسکندر مقدونی

گفته می شود ارگ هرات یا همان قلعه اختیارالدین به عنوان یک بنای مشهور و بزرگ در سال ۳۳۰ هجری قمری توسط اسکندر مقدونی ساخته شده است. براساس این روایت اسکندر مقدونی پس از تسلط شهر آرتاکوآنا که همان هرات امروزی ست یک دژ محکم و  استوار برای سربازان خود ساخت که بقایای آن هنوز باقی ست. این قلعه محکم برای محافظت سربازان اسکندر در برابر شورش احتمالی مردم هرات که نمی توانستند سلطه مقدونی ها را تحمل کنند عنوان شده است. روایت شده که اسکندر مقدونی قبل از عبور از هندوکش از بلخ به هرات لشکر کشید و دو سال در این شهر و اطراف آن اقامت کرد. برخی روایت های تاریخی نشان می دهد که  اسکندر مقدونی هنگام حرکت به سمت جنوب به شهر هرات رسید و یکی از شهرهای موسوم به اسکندریه را در این منطقه بنا نهاد. سربازان ناتوان و سوداگران در قلعه محکمی ساکن شدند تا از حملات و شورش های مردم شهر در امان باشند.

برج های ارگ هرات

همان طور که گفته شد قلعه  اختیارالدین موسوم به ارگ هرات در زمان شاهرخ پسر تیمور بار دیگر بازسازی شد. در این زمان دیوارهای برج با کاشی تزئین گشت و بقایای کاشی های به جا مانده به خوبی این امر را ثابت می کند. کتیبه ی بزرگ به خط ثلث بر روی بدنه قلعه کار شده است و روی دو برج هم اکنون نیز به چشم می خورد. در قسمت پایین برج کتیبه ای دیگر به خط کوفی سفید کار شده است. در بخش بالایی برج و درست در میان گره های ترنجی شکل بنایی دیده می شود که با خط کوفی روی آن کار شده است. با استناد به برخی منابع در زمان تیموریان در داخل قلعه اتاقی وجود داشته که اتاق زرنگار خوانده می شد و تمام دیوارها و سقف آن با نقاشی و کاشی تزئین شده بود که امروزه متاسفانه اثری از آن وجود ندارد.

قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات
قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات



ارگ هرات در دوره ظاهر شاه

ظاهر شاه که چند سال پیش در کابل از دنیا رفت در دوران پادشاهی خود برای مرمت ارگ هرات بودجه ای اختصاص داد. در اوایل حکومت سردر داودخان نیز بودجه ای برای بازسازی ارگ هرات در نظر گرفته شد. سازمان یونسکو در زمان داودخان در سال ۱۹۷۵ میلادی کار مرمت  ارگ هرات را آغاز کرد اما به دلیل روی کار آمدن حکومت کمونیستی کار نیمه تمام ماند. به تازگی ارگ هرات به موزه تبدیل شده و تجهیزات نظامی از آن خارج شده است. این نمای عظیم و باشکوه به عنوان یک سند تاریخی مهم برای ولایت هرات و افغانستان از فاصله های دور در شهر هرات قابل مشاهده است و روایت طولانی خستگی های خود را روایت می کند.



بودجه امریکا برای بازسازی ارگ هرات

پس از روی کار آمدن نظام جدید سیاسی در افغانستان دولت های کرزی و غنی توجه نسبی به بازسازی آبدات و آثار تاریخی به خرج داده اند. در این راستا کار بازسازی ارگ هرات نیز با بودجه ایالات متحده امریکا شروع شده است. این قلعه که ۱۵۰۰ سال قدمت دارد به عنوان یک سند تاریخی مهم در ارتباط با اصالت فرهنگی مردم هرات نباید هنگام بازسازی اصالت خود را از دست بدهد. در زمان جنگ های داخلی از این قلعه برای نگهداری سلاح ها و مهمات جنگی استفاده می شد و این امر آسیب های زیادی به این قلعه وارد کرد. بودجه ۷۵۰ هزار دلاری امریکا برای بازسازی ارگ هرات می تواند خبر خوشی در راستای حفظ این اثر تاریخی بزرگ به شما رود. بنیاد آغا خان نیز برای مرمت این برج وارد عمل شده است.


تغییر نام ارگ هرات

همان طور که گفته شد ارگ هرات که در اصل قلعه اختیارالدین نامیده می شود در حمله چنگیز مغول در سال ۶۰۰ هجری تخریب شد اما در سال ۶۷۰ باردیگر مرمت و به قلعه اختیارالدین تغییر نام داده شد. عدم توجه به نگهداری ارگ هرات سبب شد در سال ۲۰۰۷ تلاش ها برای ثبت این اثر تاریخی در فهرست میراث فرهنگی جهان ناکام بماند.

قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات
قلعه اختیار الدین؛ ارگ هرات

به هر صورت افغانستان که به بازی بزرگ معروف است و امپراطوری های بزرگی چون اسکندر مقدونی و بریتانیا در آن شکست خورده مهد تمدن های چندگانه است. حفظ آثار تاریخی به جا مانده از حکومت های مختلف در افغانستان نه تنها می تواند داستان های رشادت ها و دلاوری های مردم این سرزمین را حفظ کند که در صورت مرمت و بازسازی به منبعی برای درآمدزایی برای دولت تبدیل گردد. اینکه دشمنانی مثل طالبان کمر به نابودی آثار باستانی افغانستان بسته اند و امکان دارد در صورت تسلط این گروه بر شهرهای باستانی بار دیگر عمل تخریب آثار باستانی مانند مجسمه های بودا را تکرار کنند به عنوان یک تهدید بزرگ کماکان وجود دارد. دولت افغانستان وظیفه دارد در کنار دیگر مسئولیت های اصلی خود برای حفظ آثار تاریخی مردم این سرزمین نیز گام های عملی بردارد و اجازه ندهد داستان تلخ مجسمه های شهمامه و صلصال بامیان در مورد دیگر آثار باستانی تکرار شود.