از ادیان منقرض شده در طول تاریخ چه میدانید؟

روزگاری پیروان ادیان منقرض شده ای که ممکن است نام آن ها را نیز نشنیده باشید بر این دنیا حکم می راندند. آن ها اکنون جای خود را به ادیان دیگری داده اند. به صورت کلی ادیان به زنده و غیرزنده تقسیم می شوند. ادیان زنده ادیانی هستند که ‏اکنون نیز پیروانی دارند.

گرچه ممکن است این پیروان از چند ده تا چند صد میلیون باشد اما همینکه یک دین پیروانی داشته باشد آن دین زنده است. اما ادیان غیرزنده در جهان کنونی پیروانی ندارند. آن ها دیگر بخشی از تاریخ هستند و منقرض شده اند. با این حال هنوز هم می توان تاثیر شماری از این ادیان منقرض شده را روی آداب و مناسک بعضی از ادیان زنده مشاهده کرد.

ادیان مصریان قدیم در افریقا، ادیان سرخپوستان و قوم ازتک در قاره امریکا، ادیان قدیم مردمان بابل و آشور، ادیان اقوام فنیقی و هیتی، ادیان باستانی یونان عصر هلنی و امپراتوری روم باستان و یا ادیان اقوام سلتی و اسلاو در اروپای پیش از تاریخ، ازجمله ادیان منقرض شده و غیرزنده محسوب می شوند.

ادیان منقرض شده

در ادامه به معرفی شماری از مهمترین ادیان منقرض شده و غیرزنده دنیا می پردازیم.

هرمسیه ادیان منقرض شده

هرمسیه از ادیان منقرض شده ای است که در حدود سه تا چهار هزار سال پیش و بر اساس نوشته‌ هایی منسوب به «هرمس تریسمجیستوس» پدید آمد. دقیقا مشخص نیست که هرمس تریسمجیستوس شخصیتی حقیقی است و یا افسانه ای.

شماری از مسیحی همانند «توماس آکیناس»، «سنت آگوستین» و «گیوردانو برونو» معتقد بودند که این شخص حکیمی بوده است که ظهور مسیحیت را پیش ‌بینی کرده بود. شمار دیگری نیز معتقد بودند که هرمس «الهه رامسه انوش» و یا «نوح» پیامبر و یا یک «کاهن مصری» بوده ‌است. به عقیده شماری از مورخان هرمسیه ریشه تمامی دین هایی است که مردم در قدیم اعتقاد داشتند توسط خدا به انسان عرضه شده‌ است.

هرمسیه که طی قرن ها فراز و فرودهای بسیاری داشت پس از میلاد مسیح به صورت یک مکتب فکری درآمد و طرفداران بسیاری در میان مسیحیان پیدا کرد. هرمسیه که اکنون یکی از ادیان منقرض شده جهان محسوب می شود بر جریان های عرفانی غرب زیادی تأثیر داشت و در دوره رنسانس مورد توجه زیادی قرار گرفت.

دانشمندان تاثیر اصلی هرمسیه بر تاریخ را بر گسترش علم نوین در سال‌ های ۱۳۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی می دانند. آراء هرمس موجب شد تا توجه دانشمندان قرون وسطی بر تأثیر گذاشتن بر طبیعت و کنترل آن از طرق کیمیاگری و سحر متمرکز شود. براساس اعتقادات دین هرمسیه خدا واحد و منزه است و بر تمامی دنیا برتری دارد اما برخلاف ادیان ابراهیمی با پیامبران ارتباطی ندارد.

دین مانوی

دین مانوی یکی دیگر از ادیان منقرض شده تاریخ است. این دین آیینی عرفانی و ترکیبی از آموزه های دین های مسیحی، زرتشتی، بودایی و گنوسی بود. دین مانوی توسط «مانی» پسر «فاتک همدانی» در سدهٔ سوم میلادی در ایران بنیان گذاشته شد.

به عقیده مورخان دین مانوی ایده مسیح منجی را از مسیحیت، باور به دوگانگی نیکی و بدی را از دین زرتشتی یا زروانی و تناسخ را از آیین بودایی گرفته است. در باورهای دین مانوی جنگ میان دو جهان تاریکی و روشنایی، به نابودی ماده و رهایی روح منجر می ‌شود.

دین مانوی بر اساس آنچه مانی در تعالیم خود دستور داده بود در هر منطقه که تبلیغ می شد، با اعتقادات و اسطوره های بومی همان منطقه تلفیق می‌ گردید تا مورد استقبال مردم قرار گیرد و آن ها احساس نکنند دین کاملا جدیدی آمده است.

دین مانوی در مدت زمان اندکی بر بخش های وسیعی از دنیا همانند خاورمیانه، اروپا، شمال آفریقا، هند، چین و آسیای میانه انتشار یافت و تا قرن دهم میلادی قدرت خود را حفظ کرد. سپس در پی سرکوب پیروان آن از گستردگی شعاع نفوذش کاسته شد. دین مانوی که به مذاهب زیادی تقسیم شده بود در خلال قرن های سیزدهم تا هفدهم میلادی در جنوب چین برای همیشه از میان رفت و به یکی از ادیان منقرض شده مبدل شد.

گفته می شود که نزدیک‌ ترین دین زنده جهان به دین مانوی، «آیین مندایی» است که «صابئین» در جنوب غربی ایران و بخش هایی از عراق به ان معتقد هستند.

دین زروانی

یکی دیگر از ادیان منقرض شده جهان دین زروانی است. زروانیان در نزد مردم فرقه ‌ای از زرتشتیان محسوب می شوند. این درحالی است که براساس شواهد تاریخی دین زروانی حتی پیش از ظهور دین زرتشتی نیز وجود داشت. به عقیده برخی از دانشمندان دین زروانی صورتی از دین زرتشتی است، اما به طور قطع زرتشتی نیست.

دین زرتشتی مبلغ پرستش «اهورا» است در حالی که دین زروانی دین پرستش هم ‌زمان اهورا و اهریمن است. برخی از مورخان جنبشی که موجب پدید آمدن دین زروانی شد را مربوط به دوره اشکانیان و ساسانیان می ‌دانند. برخی دیگر نیز دین زروانی را دین مغان مادها در دوره پیش از ظهور زرتشت می دانند.

دین زروانی تاریخی مبهم و طولانی دارد. شماری از مورخان معتقدند این دین منقرض شده بیش از ۱۲ هزار سال قدمت دارد. همچنین در لوح ‌های بابلی قرن پانزدهم پیش از میلاد به ایزدی به نام زروان اشاره شده است. در کتاب اوستا و در متون پهلوی نیز اشاره های اندکی به این ایزد شده است. این دین با ظهور اسلام در ایران و قدرت گرفتن آن پیروان خود را از دست داد و به ادیان منقرض شده جهان پیوست.

مهرپرستی

مِهرپرستی نیز از ادیان منقرض شده جهان است. مِهرپرستی یا دین مهر دینی بود که در آن «میترا» (مهر) پرستش می شد. میترا خدای ایران باستان در دوره پیش از ظهور دین زرتشت و نماد جنگاوری، پاکی و نا آلودگی بود. پیش از ظهور زرتشت مردم ایران چندین خدا را می پرستیدند که میترا بزرگترین آن ها محسوب می شد.

با گسترش دین زرتشت مِهرپرستی در ایران از رونق افتاد اما شکل دگرگون شده ای از این دین پیش از میلاد مسیح در امپراتوری روم منتشر شد و طی قرون دوم و سوم میلادی، در بیشتر مناطق تحت کنترل امپراتوری روم در اروپا و شمال آفریقا گسترش یافت.

دین مِهرپرستی در اوایل قرن چهارم میلادی و در پی پذیرفتن دین مسیحیت توسط «کنستانتین» امپراتور روم منقرض شد. این دین تأثیر زیادی بر ادیانی هچون مسیحیت گذاشته است.