گورباچف و رازهایی که پشت پرده ماند

«میخائیل گورباچف» آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق، شامگاه سه‌شنبه هشتم سنبله/شهریور در سن ۹۱ سالگی در مسکو درگذشت. وی همان رهبری است که به جنگ شوروی در افغانستان پایان داد و سپس میخ آخر را بر تابوت کمونیسم بین‌المللی کوبید. هرگاه سخن از پایان جنگ شوروی در افغانستان به میان می‌آید، ناگزیر اسم گورباچف نیز خودنمایی می‌کند. هرچند گورباچف بسیاری از رازهای جنگ شوروی در افغانستان را با خود به گور برد اما «دیه‌گو کوردووز» نماینده سابق سازمان ملل در امور افغانستان، در «کتاب پشت پرده افغانستان» بخشی از این رازها را فاش کرده است. هرگاه در این یادداشت به کتاب پشت پرده افغانستان استناد می‌شود، منظور چاپ انتشارات «الهدی» در سال ۱۳۷۹خورشیدی با ترجمه «اسدالله شفایی» است.
بله، وقتی گورباچف زمام شوروی را به دست گرفت، متوجه شد که حضور نظامی شوروی در افغانستان بیهوده است. لذا قاطعانه تصمیم گرفت که هرچه زودتر به این جنگ پایان دهد؛ همان اقدامی که ۳۵ سال بعد، ترامپ و بایدن نیز به تصمیمی مشابه آن مبادرت کردند.
کوردووز در صفحه‌های ۲۱۵ و ۲۱۶ کتاب خود نوشته است:
“در اواخر ۱۹۸۶، زمانی که واشنگتن بررسی می‌کرد چگونه یک مخاصمه دامنه‌دار سیاسی و نظامی علیه کابل را سازمان دهد، گورباچف اجماع نظری بین رهبران شوروی در ارتباط با ضرورت خلاصی از افغانستان به جود آورد. گورباچف در نشست ۱۳ نوامبر[۱۹۸۶] دفتر سیاسی اعلام کرد: تقریباً شش سال است که ما در افغانستان مشغول جنگ هستیم. اگر ما خط مشی خود را تغییر ندهیم ۲۰ یا ۳۰ سال دیگر نیز باید مشغول جنگ باشیم. آیا با در نظر داشت اینکه نظامی‌گری ما نمی‌تواند وضعیت را تغییر دهد، بازهم می‌خواهیم همیشه بجنگیم؟”
سپس کوردووز به احضار دکتر نجیب‌الله توسط گورباچف به مسکو اشاره کرده و در صفحه ۲۱۷ کتاب خود نوشته است:
“گورباچف، نجیب‌الله و اعضای برجسته دفتر سیاسی حزب دموکراتیک خلق افغانستان را به مسکو فراخواند. هیئت افغانستان در ۱۲ دسامبر[۱۹۸۶] با مجموعه‌ای از رهبران شوروی دیدار کرد که علاوه بر گورباچف و شواردنادزه[وزیر امور خارجه شوروی]، سرگئی سوکولف وزیر دفاع و ویکتور چبریکف رئیس ک.گ.ب نیز میان آن بودند. به گفته یولی ورنتسف معاون اول وزیر خارجه که در نشست حاضر بود، گورباچف بی‌ملاحظه هشدار داد که اتحاد شوروی در نظر دارد نیروهایش را در اواسط یا اواخر ۱۹۸۸ از افغانستان خارج و مذاکرات سازمان ملل را دنبال کند.”
در صفحه ۲۱۷ کتاب پشت پرده افغانستان به ادامه مذاکرات دکتر نجیب‌الله و گورباچف پرداخته شده و به نقل از یوری ورنتسف معاون اول وزارت خارجه شوروی آمده است:
“وقتی نجیب‌الله با گفته‌های گورباچف مخالفتی نکرد، چند تن از مقام‌های افغان گفتند که آن‌ها اعلام گورباچف را نظر نهایی به حساب نمی‌آورند.”
البته همان‌طور که اشاره شد، گورباچف برای خروج از افغانستان تصمیم خود را گرفته بود و برای او اهمیتی نداشت که دولت نجیب‌الله آن را جدی می‌گیرد یا خیر؛ همان اتفاق تکراری که بین ترامپ- بایدن و دولت اشرف غنی رخ داد.
کوردووز در ادامه این بحث در صفحه ۲۱۷ کتابش نگاشته است:
“اما طی ۱۵ ماه حیاتی بعداز آن که انعقاد معاهدات ژنو را در پی داشت، نجیب‌الله تحت فشار کمونیست‌های انعطاف‌ناپذیر افغان، برای وسیع تر کردن پایه‌های رژیمش آنچنان که گورباچف می‌خواست کار زیادی نکرد. او[نجیب] یک باردیگر چون سلف سابقش درصدد به تأخیر انداختن خروج نیروهای شوروی برآمد”
این گونه بود که در نتیجه تصمیم گورباچف، سرانجام ارتش سرخ پس از ۹ سال حضور نظامی در افغانستان، این کشور را ترک و ژنرال «بوریس گروموف» فرمانده لشکر چهلم شوروی روز چهارشنبه ۱۵ فوریه سال ۱۹۸۹، با عبور از پل دوستی بر فراز رودخانه آمو میان افغانستان و ازبکستان، پایان حضور نظامی شوروی را از افغانستان اعلام کرد.

محمد مرادی