کرونا و مکتب هنجاری روابط بین الملل

ویروس کرونا به یکی از موضوعات اصلی در خبرهای جهانی تبدیل شده و بسیاری از کشورها با پیامدهای سیاسی ناشی از شیوع این ویروس مواجه هستند. شیوع ویروس کرونا تاثیر بسیار جدی بر وضعیت سیاسی و اقتصادی جهان داشته که در ذیل اشاره می شود:

۱- اپیدمی ویروس کرونا که نخست چین با ان درگیر شد به کاهش جدی رشد اقتصادی این کشور منجر شده است. در حال حاضر پروازهای بین المللی به سوی چین لغو شده اند و شماری از کشورها ورود شهروندان چینی به کشور شان را ممنوع کرده اند. در صورت تداوم این وضعیت، اقتصاد شتابنده چین، از نفس خواهد افتاد.

۲- در ایالات متحده آمریکا تبلیغات برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ادامه دارد و شیوع ویروس کرونا به یکی از ابزارها در این تبلیغات تبدیل شده است. نامزدان حزب دموکرات از عملکرد دولت ترامپ در رابطه با سیستم سلامت و بهداشت انتقاد نموده و ترامپ را به مخفی کاری در این راستا متهم کرده اند. به نظر می رسد در صورت شیوع بیشتر ویروس کرونا در امریکا، ضربه جدی به وجهه ترامپ وارد خواهد شد. علاوه براین، ویروس کرونا بر وضعیت اقتصادی آمریکا تاثیر مستقیمی دارد.

۳- در میان کشورهای اروپایی، در ایتالیا ویروس کرونا شیوع بیشتری داشته است. سیاست مداران پوپولیست اروپایی در تلاش هستند تا از این بحران سلامتی برای اهداف سیاسی خود استفاده کنند. رهبران راست افراطی در سراسر اروپا تشدید تدابیر مرزی را خواستار شدند و در ایتالیا، پناهجویان و امدادرسانان را قرنطینه کرده اند. احزاب راست افراطی در اسپانیا و آلمان هم تعلیق توافق نامه شنگن، توافقی که امکان سفر بدون روادید میان۲۶ کشور عضو اتحادیه اروپا را فراهم می کند، خواستار شدند.

۴- در ایران شیوع ویروس کرونا بر روند برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی تاثیرگذار بود و در نتیجه، تعداد اندکی از مردم در این انتخابات شرکت کردند. علت تعداد پایین شرکت کنندگان در این انتخابات، ترس از ویروس کرونا بود ونه، نارضایتی از جمهوری اسلامی. تا کنون شماری از اعضای مجلس، معاون رئیس جمهور و معاون وزیر بهداشت ایران، به این ویروس مبتلا شده اند و اخیرا یک عضو خبرگان این کشور، به دلیل ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده است.

۵- کرونا عامل بروز بحران ارزی در ترکیه شده و با کاهش چشمگیر درآمدهای توریستی، ترکیه از نظر منابع ارزی در تنگنا قرار گرفته است. تجارت خارجی و فعالیت های داخلی در این کشور تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا در جهان با کاهش محسوسی همراه شده است.

پارادایم های مطرح در باره اپیدمی کرونا

پس از ورود جامعه بشری به موج سوم ( عصر فناوری) و بویژه موج چهارم ( عصر دیجیتال) زیست اجتماعی انسانی با استناد به مکتب فکری و اجتماعی الوین تافلر، جوامع انسانی با فراغ خاطر به زندگی می نگریست و چنین مقاطع نحس و سخت را تصور نمی کرد. اکنون اما ویروس کرونا یا کووید-۱۹ بیشتر مرزهای جغرافیایی نظام بین الملل را درنوردیده و بی محابا و بدون ملاحظات طبقات اجتماعی به تاخت و تاز مشغول است. گمانه زنی های مختلف در باره منشا و سرچشمه این ویروس و اهداف بیولوژیک و ژیوپلتیک از سوی قدرت های بزرگ قابل طرح است که در ذیل تبیین می گردد:

الف- پارادایم مهندسی ژنتیک در قالب جنگ بیولوژیک
در این پارادایم، ویروس کرونا حاصل مهندسی ژنتیک و هدایت شده از آزمایشگاه های بیولوژیکی برای اهداف هژمونی نظام بین المللی است. در این دیدگاه، ویروس کووید-۱۹ منبعث از اتاق های فکر سیاست بین الملل و نبردی هوشمند و بیولوژیک بین جمهوری خلق چین و ایالات متحده آمریکا قلمداد می شود. دلیل مساله، روشن است؛ زیرا چین در سال های اخیر مشق هژمون گرایی جهانی می کند و برای دست یابی به کرسی هژمونیک بین المللی در رقابت با جهان کاپیتالیسم قرار گرفته و می رود تا نظم جهانی با الگوی لیبرال را به چالش بکشد. براساس این پارادایم سیاسی، توطئه امپریالیستی و جهانی در پس این اپیدمی نهفته است؛ تلاش امریکا برای از نفس انداختن اقتصاد شتابنده چین و انزوای بین المللی پکن، هدف راهبردی در این نظریه سنجش می گردد. به این ترتیب در پارادایم مهندسی ژنتیک و هوشمند( جنگ بیولوژیک)، تولید و شیوع کرونا، ذیل معادله رقابت چین- آمریکا تعریف و تفسیر می شود؛ همان گونه که بسیاری از رویداد های کلان سیاسی، امنیتی و اقتصادی در سطوح بین المللی امروزه از همین منظر قابل تحلیل است.

ب- پارادایم خطای انسانی با رویکرد علمی
این پارادایم که می توان از آن به نگاه دانشگاهی و آکادمیک نیز یاد کرد ویروس کرونا را حاصل دستبرد انسان به قلمرو حیوانات وحشی می پندارد. بر بنیاد این دیدگاه، تعریف الگوی غذایی جدید و خارج از عرف قدیمی و عمومی، عامل پاندمی ویروس است. در این پارادایم، ویروس کووید-۱۹ از تجاوز مشمئز کننده بخشی از ساکنان شهر ووهان چین به قلمرو پستانداران نامانوس از جمله خفاش سرچشمه می گیرد که از نظر تاریخی، امری معمول بوده و ریشه در کنجکاوی بشر نسبت به محیط اطراف خود دارد. حامیان این پارادایم نگاهی منصفانه، اخلاقی و انسانی به حوادث و رویداد های بشری دارند و با تجویز ملاحظات بهداشتی و درمانی، هرنوع تصور دست کاری سیاسی و مهندسی بیولوژیک را رد می کنند. به سخن دیگر طرفداران این پارادایم با وجود این که معتقدند در فلسفه فکری غرب، بیوتروریسم هیچ منعی ندارد و به صورت کاملا ماکیاولیستی توجیه می شود، در قضیه ویروس کرونا ملاحظات ترور بیولوژیک را منتفی می دانند. بنابر این، در این تفسیر پارادایمیک، این دیدگاه که ویروس کرونا توسط آمریکا ساخته شده است تا به اعتبار سیاسی و اقتصادی چین ضربه وارد کند، پذیرفته نمی شود.

تحلیل و ارزیابی

شیوع جهانی و غیر قابل مهار کرونا نشان می دهد در دنیای جهانی شده، سلاح های اپیدمیک، ایده خوب و درست برای مبارزه نیستند. چرا که ارتباطات بین کشورها عملا سرایت بیماری را به امری اجتناب ناپذیر بدل کرده است. افزون بر این، به هم پیوستگی عمیق اقتصاد جهانی در عصر وابستگی متقابل، سبب شده است که بروز بحران هایی از این دست، بورس های جهان را تحت تاثیر قرار دهد. بنابر یک پیش بینی، اقتصاد جهان۲/۷ تریلیون دالر از قبال شیوع کرونا لطمه خواهد دید که سهم آمریکا در این میان قابل توجه است. در حالی که ابتدا تصور می شد فقط چین از بابت کرونا آسیب می بیند اما سقوط بی پیشینه بورس های توکیو، لندن، آمریکا و اتحادیه اروپا این تصور را ( به دلیل به هم پیوستگی اقتصاد جهانی) باطل کرد.

با ان که ملاحظات بیوتروریستی در باره کرونا یک شیوه جدید در جنگ پنهان بین کشور ها به شمار می آید و رگه های آن را می توان در نظریات افرادی چون مالتوس در کتاب اصل جمعیت، هنری کسینجر در طرحی موسوم به مطالعه امنیتی شماره ۲۰۰، جیمز واتسون در باب نگاه نژادی به بافت جمعیتی، دید اما واقعیت مسلم این است که بیوتروریسم در عصر حاضر ریسک بسیار بالایی برای همه کشورها در پی دارد.

به عبارت دیگر، درست است که کتاب” آینده فرا انسانی ما؛ پیامدهای انقلاب بیو تکنولوژی” نوشته فرانسیس فوکویاما، نوعی دیگر از نگاه مهندسی وار به تغییرات بیوتکنولوژیک لیبرال دموکراسی به آینده بشر را ارائه می کند، اما بشریت باید به این درک و باور برسد که سرنوشت انسان ها در گرو همدیگر بوده و بهترین راه برای زیستن در این دهکده جهانی، مراعات اخلاق انسانی، نوع دوستی و معنویت خواهد بود؛ چیزی که مکتب هنجاری روابط بین الملل، وجدان بشری و فطرت انسانی منبعث از ادیان الهی همه و همه بر آن صحه می گذارند و سعدی نیز در یک بیت خلاصه می کند:
بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند.

ویروس کرونا نشان داد که اداره جوامع امروز از رهگذر سخت افزاری و اعمال قدرت فیزیکی امکان پذیر نیست، و یک ویروس ناچیز حتا قدرت مهیب و متمرکز حزب کمونیست چین را به آسانی به چالش می کشد! انسانی که تصور می کرد با کشف قوانین علمی، طبیعت را تسخیر کرده و از جهان، راز زدایی و رمز گشایی می کند، اینک زندگی اش با یک ویروس به خطر افتاده است! دولت های قدرت مندی مانند آمریکا نیز تا کنون نه تنها در کنترل آن موفق نبوده، که به اعتبارش ضربه جدی وارد شده است. در پایان می توان گفت با شیوع و همه گیر شدن کرونا در سطح جهانی، دیوار اعتماد میان دانش و بشر دچار گسل عمیق شده و جامعه انسانی به ضعف بنیادین خود بیشتر از پیش پی برده است. اکنون این پرسش مطرح است: آیا گره کارهای فروبسته ما به دست اوست؟

دکتر عبدالطیف نظری