پیچیدگی بحران/ چشم انداز تحولات سیاسی در آسیای باختری و مدیترانه شرقی

۱. آسیای باختری Western Asia

به جرات می توان گفت که پس از مدت های مدیدی آسیای باختری یا همان خاورمیانه Middle East از صدر تنش ها و بحران ها به پایین آمده تا شاید باشندگان مظلوم و مهجور این منطقه برای مدتی هم که شده کمتر در معرض تنش و بحران باشند. یکی از مهمترین علت های کاهش تنش ها در این منطقه بی شک افزایش تنش ها در خاور دور است چنان که پیشتر بدان پرداخته شد. قدرت های بین المللی برای سالیان بسیاری در این منطقه مستقیما وغیرمستقیما آتش افروزی کردن اما حالا با کمتر شدن اهمیت و جایگاه سوخت های فسیلی همچون نفت در آینده اقتصاد جهان از یک طرف و قدرت گرفتن دیگر بلوک های قدرت همچون چین در خاور دور تمرکز قدرت های بزرگ همچون آمریکا را از این منطقه کمتر کرده است. این دو مؤلفه، کاهش نقش استراتژیک نفت در اقتصاد جهانی و افزایش کانون ها و مناطق قدرت، دست در دست هم و در عرض یگدیگر چشم انداز صلح را در آسمان تیره و تار این منطقه بار دیگر نمایان کرده است. با این وجود تنش ها بین اسرائیل و فلسطینیان، ایران و محور عربی – عبری همچنان پابرجا باقی خواهند ماند. به جرات می توان گفت که حل مسائل و مشکلات مابین اسرائیل و فلسطینیان یکی از گام های اصلی و موثر برای کاهش تنش در آسیای باختریست. اگرچه برنامه صلح ابراهیمAbraham Accords که به ابتکار دونالد ترامپ در حال اجرایی شدن است و کشورهای عربی منطقه یکی پس از دیگری در حال عادی سازی روابط با اسرائیل هستند اما فلسطینیان که قاعدتا یکی از طرف های این تنش هستند تا اینجا کار روی خوش نسبت بدان نشان نداده اند و بعید است که در آینده نزدیک تن به شروط این صلح نامه دهند مگر آنکه فشارهای دیگر کشورهای عربی همچون عربستان و مصر آنها را مجبور به پذیرفتن این صلحنامه کند. نتیجتا، می توان سال ۲۰۲۱ را سالی که تنش ها و بحران ها در این منطقه سیر کاهشی به خود خواهد گرفت دانست هرچند زخم ها و بحران های قدیمی هم چنان پابرجا خواهند ماند.

۲. مدیترانه شرقی Eastern Mediterranean

موقعیت ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک در کنار کشف منابع گازی و نفتی در سالیان اخیر این منطقه را تبدیل به یکی از کانون های بحران و تنش در عرصه روابط بین الملل کرده است. سال ۲۰۲۱ به احتمال بسیار زیاد همراه با افزایش تنش ها در این منطقه خواهد بود جایی که محور اسرائیل – قبرس – یونان با همکاری مصر در رقابت با ترکیه برای استخراج منابع گازی هستند. شکست استراتژی معروف به “تنش صفر” ترکیه در سالیان اخیر این کشور را وارد دوره ای از بحران با کشورهای همسایه اش کرده است. ترکیه که با دخالت در جنگ لیبی از دولت مستقر در طرابلسGNA حمایت کرده و در قبال آن امتیازاتی را کسب کرده با نیروهای جنرال حفتر که مورد حمایت اسرائیل، یونان، مصر است وارد نبرد شده است. ترکیه امیدوارست با پیروزی در لیبی ائتلافی که در مدیترانه شرقی علیه آن در سال های اخیر شکل گرفته است را دور بزند و دست بالا را در ژئوپولتیک این منطقه برای خود کمایی کند. همچنین عدم حل مسئله قبرس که جزیره استراتژیک در مدیترانه شرقی را دو پاره کرده است را می توان از دیگر علت های بحران و تنش در مدیترانه شرقی دانست. این جزیره که در سال ۱۹۶۰ از بریتانیا مستقل شد و حکومت جمهوری قبرس در همان سال در نتیجه “معاهده ضمانت” Treaty of Guarantee در آن تاسیس شد در سال ۱۹۷۴ عملا با مداخله نظامی ترکیه که بنابر همان معاهده یکی از قدرت های ضامنGuarantor آن بود، وارد دوره ای از بحران شد که تا امروز همچنان ادامه دارد. عمیق تر شدن اختلافات بین ترکیه و اتحادیه اروپا که قبرس و یونان از اعضای آن هستند و رادیکال شدن موضع ترکیه در مسئله قبرس حاکی از آن است که تنش ها روند افزایشی در مدیترانه شرقی را دارند.

دکتر عبدالطیف نظری