هورمون دوپامین یا مسئول تولید لذت و ترس در انسان

دوپامین از دو کلمه DOPE که در پزشکی شادی معنا می‌دهد و AMIN به معنای اسید آمینه ساخته شده است. دوپامین یعنی اسید آمینه شادی بخش. هورمون دوپامین یک نوع پیام رسان عصبی از نوع کاتکولامین می‌باشد که در بدن اکثر مهره داران و بی مهرگان وجود دارد و نقش فعال کنندگی دارد.

برای آشنایی بیشتر با این هورمون شادی آفرین با اطلس پلاس همراه باشید!

وظیفه هورمون دوپامین

دوپامین باعث می‌شود احساس انرژی و لذت کنیم. این هورمون نه تنها مسئولیت تولید نشاط را بر عهده دارد، بلکه در تولید هراس و ترس نیز ایفای نقش می‌کند.

دوپامین از مهمترین انتقال دهنده‌های عصبی بدن به حساب می‌آید. اکثر بیماری‌های عصبی و روانی از اختلال در ترشح این هورمون و عملکرد آن ایجاد می‌شود.

هورمون دوپامین بر اساس نوع گیرنده‌هایی که بر آن موثر است ممکن است بازدارنده باشد و یا تحریک کننده. نورون‌های دوپامینرژیک در قسمت های مختلف مغز شناخته شده اند که یکی از مهمترین‌شان هسته سیاه در مغز میانی می‌باشد.

کاهش دوپامین و بیماری پارکینسون و شیزوفرنی

آسیب دیدن نورون‌های دوپامینرژیک باعث بروز بیماری پارکینسون می‌شود. در بیماری پارکینسون نورون‌های دوپامینرژیک هسته سیاه به صورت تدریجی دچار تحلیل می‌شوند. که این خود باعث کاهش دوپامین در مغز می‌شود.

همین کاهش سبب پرکاری نورون‌های استیل کولینرژیک شده و باعث لرزش و سختی عضلات و همچنین ناتوانی در حفظ تعادل در بدن شده و انجام حرکات طبیعی دچار اختلال می‌شوند.

در بیماری اسکیزوفرنی هم نورون های دوپامینرژیک مغز درگیر می‌شوند و به نظر اینگونه می‌رسد که فعالیت بیش از اندازه این نورون‌ها یا حساسیت بیش از حد گیرنده‌های آنها، باعث بروز نشانه‌های اسکیزوفرنی می‌شوند. شیزوفرنی با روان پریشی، هذیان، اختلال در تفکر و توهم همراه است.

داروهایی که باعث افزایش هورمون دوپامین می‌شوند می‌توانند نشانه های بیماری پارکینسون را کاهش دهند و داروهای نورولپتیک که باعث بازداری گیرنده های دوپامین می‌شوند، باعث کاهش فعالیت نورون‌های دوپامینرژیک می‌شوند و نشانه های اسکیزوفرنی را کاهش می‌دهند.

به طور معمول بیماری‌های اسکیزوفرنی و پارکینسون را دو قطب افزایش و کاهش عملکرد هورمون دوپامین در مغز می‌دانند. تأثیر بیشتر داروهای ضد روان‌پریشی جلوگیری از تحریک شدن گیرنده‌های دوپامین مغز می‌باشد.

تأثیر هورمون دوپامین بر رفتار

دوپامین بر روی بسیاری از رفتارها و تفکرات ما تأثیر می‌گذارد. هومون دوپامین همانطور که گفته شد یک انتقال دهنده عصبی است که به صورت طبیعی در بدن بسیاری از موجودات وجود دارد. در قسمت های تنظیم کننده حرکات و احساسات و عواطف در مغز دوپامین بیشتری یافت می‌شود.

دوپامین فعالیت های مغزی را پایدار می‌کند و نقش مهمی در تنظیم جریان اطلاعات از مغز به دیگر قسمت های بدن دارد. تأثیر دوپامین در کنترل حرکات و رفتار نیز بسیار زیاد است.

هورمون دوپامین که یک پیامرسان مغزی است شباهت‌های زیادی به آدرنالین دارد. داروهایی که مصدر دوپامین هستند هدف‌شان تأثیر بر سیستم عصب سمپاتیک است. با داروهای مربوط به دوپامین افزایش یا کاهش در فشار خون و ضربان قلب به وجود می‌آید.هر چند که دوپامین توانایی تأثیر گذاری بر روی سیستم مرکز را ندارد.

در برخی موارد بیماری پارکینسون به دلیل کمبود دوپامین در مغز بیمار به وجود می‌آید که در این چنین مواردی تجویز دوپامین در قالب اِل-دوپا انجام می‌شود.

عملکردهای هورمون دوپامین

عملکردهای دوپامین به عنوان یک انتقال دهنده عصبی عبارتند از:

تحریک پذیری

هورمون دوپامین نقش حیاتی و مهمی در صدور دستوراتی که مربوط به کنترل حرکات از طرف مغز است دارد. کمبود این هورمون همانطور که گفته شد باعث بروز پارکینسون که از نشانه های آن اختلال در حرکات جسمانی است می‌شود.

احساس لذت

از دیگر نقش های هورمون دوپامین ایجاد احساس لذت است. دوپامین هورمونی است به عنوان تقویت کننده رفتارهای انگیزشی و همچنین احساس لذت عمل می‌کند.

آن دسته از داروهایی که در افزایش یا کاهش عملکرد دوپامین به صورت مستقیم یا غیر مستقیم دخالت دارند، اکثرا داروهای اعتیاد آور می‌باشند.

هر چند که مغز بعد از گذشت مدت زمانی از استعمال دارو و افزایش دوپامین به شرایط به وجود آمده عادت می‌کند که قطع داروهای مربوط به دوپامین باعث بروز واکنش‌های مخالفی همچون افسردگی شود.

طی بررسی های انجام شده، محققین به این نتیجه رسیده اند که وقتی شرایط به نوعی برای شخص آزاردهنده باشد یا شخص تمایلی به حضور در آن شرایط نداشته باشد هورمون دوپامین شروع به ترشح می‌کند.

این تحقیقات نشان داده اند که فعالیت دوپامین فقط به احساس لذت مربوط نمی‌شود و شخص در شرایطی که انتظار دارد اتفاق‌های لذت بخش رخ دهند نیز فعالیت دوپامین در مغزش افزایش پیدا می‌کند.

مردها در اکثر موارد با کمبود دوپامین مواجه هستند و زنان نیز با کمبود سروتونین، که همین امر موجب بروز افسردگی در آنها می‌شود.

داروهای پیش ساز دوپامین

لوودوپا دارویی است که در مغز به دوپامین تبدیل می‌شود. این همان ماده ای است که در کنترل حرکات نقش دارد و در ماده سیاه مغز ساخته می‌شود. این دارو در دهه ۱۹۶۰ برای اولین بار معرفی شد.

با اینکه بعد از این دارو، ده‌ها داروی دیگر با عملکرد مشابه ساخته شدند، اما همچنان موثر ترین دارو برای علائم حرکتی پارکینسون لوودوپا محسوب می‌شود. تاثیر این دارو بر روی همه علائم حرکتی این بیماران موثر است.

کاربی دوپا نیز ماده ای است که در قرص های لوودوپا جای داده می‌شود تا اثر آن را تشدید کند و از عوارضی که لوودوپا دارد بکاهد. لوودوپا یک نوع اسید آمینه است. پروتئین‌های غذایی هم متشکل از اسید آمینه هستند.

لوودوپا و اسیدهای آمینه در پروتئین های غذایی از دیواره روده جذب می‌شوند و در صورتی که لوودوپا نزدیک به وعده‌های غذایی استعمال شود جذب کاملی صورت نمی‌گیرد. زیرا اسیدهای آمینه موجود در غذا با لوودوپا برای جذب شدن رقابت می‌کنند.

این رقابت در زمان ورود اسیدهای آمینه غذا و لوودوپا به مغز هم به وجود می‌آید. در نتیجه باید بین هر وعده غذایی علی الخصوص غذاهای پروتئین دار و استفاده هر دوز از لوودوپا فاصله زمانی رعایت شود. سعی کنید هر دوز از این دارو را حداقل یک ساعت قبل از غذا یا دو ساعت بعد مصرف کنید.

تاثیر دوپامین در فرآیند اعتیاد

استفاده نادرست از مواد اعتیاد آور، باعث بروز دگرگونی‌هایی در مغز می‌شود و چگونگی فعالیت ژن ها را تغییر می‌دهد. مغز یک فرد معتاد نیز از نظر شیمیایی و فیزیکی با یک فرد عادی متفاوت است.

زمانی که یک مصرف کننده از حالت اختیار خارج می‌شود و تبدیل به یک مصرف کننده اجباری می‌گردد، تغییرهای عصبی فراوانی رخ می‌دهد که یکی از مهمترین آنها این است که، کوکائین، هروئین، آمفتامین و دیگر داروهای اعتیاد آورد باعث می‌شوند که مرکز لذت مغز تغییر کند.