نگاهی به بانک‌داری نوین در افغانستان

با آغاز دوره امیر امان‌الله خان در افغانستان، نظام پولی این کشور نیز سروسامان گرفت و برای اولین بار در سال ۱۲۹۸خورشیدی، اسکناس و نوت کاغذی به ارزش یک روپیه کابلی و سپس پنج روپیه کابلی به چاپ رسید. این آغاز روند پیوستن افغانستان به بازار جهانی اقتصاد در همان عصر بود. امان‌الله خان در سفر تاریخی خود به اروپا، تلاش‌هایی بیشتری برای بهبود نظام بانکی افغانستان انجام داد اما تا پایان دوره امانی، موفق به اجرای آن نشد. نظام بانک‌داری افغانستان با تأسیس «بانک ملی افغان» در سال ۱۳۱۲خورشیدی پا به عرصه وجود گذاشت که امور بانک‌داری دولتی را به پیش می‌برد. همچنین شرکت «اسهام افغان» که در زمان نادرخان در کابل به فعالیت آغاز کرد، از دیگر نهادهای اقتصادی کشور بود که امور تجاری و بانک‌داری را انجام می‌داد. در سال ۱۳۱۸خورشیدی، تحول دیگری در نظام بانکی افغانستان ایجاد شد. این تحول، آغاز به کار بانک مرکزی افغانستان یا «د افغانستان بانک» بود. این بانک، طبق تصویب شماره ۱۵۲ مورخ ۱۳۱۸/۲/۳ مجلس وزرا، تصویب شماره ۱۱ مورخ ۱۳۱۸/۶/۱۹ شورای ملی و منظوری مورخ ۱۳۱۸/۱۱/۱۷ توسط ظاهرشاه، به فعالیت آغاز کرد. سرمایه اولیه بانک مرکز افغانستان، مبلغ ۱۲۰ میلیون افغانی بود که فعالیت آن را می‌توان به دو مرحله تقسیم‌ کرد:

در مرحله اول که از سال ۱۳۱۸ تا سال ۱۳۸۰خورشیدی را دربر می‌گیرد، بانک مرکزی افغانستان در قسمت چاپ، ضرب و نشر پول افغانی فعالیت داشت. در کنار آن، امور تجاری را نیز طبق فعالیت‌های سایر بانک‌های تجاری افغانستان انجام می‌داد که می‌توان از افتتاح حساب‌های پس‌انداز، جاری، بلندمدت و اجرای قرضه/وام به منظور حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها یادآوری کرد.

مرحله دوم فعالیت بانک مرکزی افغانستان از سال ۱۳۸۱خورشیدی پس از سقوط حاکمیت اول طالبان و برقراری دولت جدید آغاز شد. پس از تصویب قانون اساسی سال ۱۳۸۲خورشیدی، بانک مرکزی این کشور بر اساس ماده دوازدهم این قانون، به عنوان بانک مستقل معرفی شد. بانک مرکزی افغانستان، بر اساس قوانین جدید بانکی و مالی، تمام امور تجارتی را به بانک‌های دولتی و خصوصی واگذار کرد و مسئولیت اعطای جواز فعالیت و نظارت از مؤسسات بانکی و مالی را به عهده گرفت که با ورشکستگی «کابل بانک»، ضعف مدیریت بانک مرکزی افغانستان آشکار شد. بر اساس قانون بانک مرکزی افغانستان، ثبات قیمت‌ها هدف اولیه و اساسی این بانک است اما با توجه به افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول افغانی در هفته‌های اخیر، اکنون بانک مرکزی افغانستان با چالش بزرگی روبرو شده است. در واقع، این روزها، اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی افغانستان، بر وفق مراد بانک مرکزی این کشور نیست. ارزش پول افغانی نیز شانس بهتری در جغرافیایی به اسم افغانستان ندارد.

موج جدید کاهش ارزش پول افغانستان که از سه ماه پیش شروع شد، امروز در یک حرکت بی‌سابقه در ۲۰ سال گذشته، هر دالر آمریکایی به حدود ۱۱۰ افغانی رسید. این در حالی است که نزدیک به دو دهه پیش، وقتی پول‌های جدید وارد بازار افغانستان شد، هر دالر، ۴۷ افغانی بود. اگر امشب فرصتی دست داد، یادداشت دیگری درباره بحران پولی و اقتصادی در افغانستان، خواهم نوشت.

محمد مرادی