نقش امریکا در توافق صلح امارات و اسراییل

امارات پس از مصر و اردن به سومین کشور عربی تبدیل شد که روابط رسمی با اسراییل برقرار می­ کند. در این نوشتار به اهمیت توافق امارات با اسراییل و پیامدهای آن پرداخته می‌شود.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا عصر روز ۲۳ اسد در یک کنفرانس خبری در کاخ سفید از توافق اسراییل و امارات متحده عربی برای عادی‌سازی کامل روابط خبر داد. این خبر به حدی حائز اهمیت بود که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل نیز نشست کابینه خود را نیمه‌تمام رها کرد. امارات، آمریکا و اسرائیل در بیانیه مشترکی ضمن تائید این خبر اعلام کردند که روابط دوجانبه میان ابوظبی و تل‌آویو به شکل مستقیم و علنی برقرار خواهد شد. با این توافق، امارات ۴۲ سال پس از پیمان کمپ دیوید میان مصر و اسراییل و ۲۶ سال پس از پیمان وادی عربه میان اردن و اسراییل، سومین کشور عربی است که با اسراییل توافق صلح امضا می کند.

اهمیت زمانی این توافق، نزدیک بودن آن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است. دونالد ترامپ در پی ناکامی در مقابله با شیوع گسترده کرونا در آمریکا و تأثیر آن بر اقتصاد این کشور، نه‌تنها از پیروزی در انتخابات نوامبر ۲۰۲۰ اطمینان ندارد بلکه حتی اغلب نظرسنجی ها حاکی از شکست ترامپ در مقابل جو بایدن است. بنابراین، رونمایی از توافق امارات با اسراییل کارت مهمی برای ترامپ در انتخابات پیش رو است. درعین‌حال، رونمایی از این توافق در این بازه زمانی به‌صورت هدفمند انجام شده است چراکه در صورت شکست احتمالی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری، امکان چنین توافقی نیز کاهش پیدا می کرد.

توافق امارات با اسراییل در سایه صحنه گردانی دونالد ترامپ و مشاورانش به‌خصوص جرد کوشنر و دیوید فریدمن رخ داد. ترامپ از سال ۲۰۱۷ که وارد کاخ سفید شد، یکی از مهم‌ترین اولویت های خود را خارج کردن اسراییل از «انزوای منطقه ای» قرار داد. سرزمین های اشغالی که تحت کنترل اسرائیل قرار دارد بالغ بر ۲۲ هزار کیلومترمربع است، اما اسراییل عمق راهبردی ندارد و مرزهای فعلی آن نیز مورد مناقشه است. اسراییل از طریق توافق های صلح علنی و پنهانی تلاش زیادی انجام داد تا از انزوای منطقه ای خارج شود، اما تا حال موفقیت چندانی نداشته است. بنابراین، دولت آمریکا مهم ترین بازیگر توافق اسراییل و امارات برای ایجاد روابط رسمی دیپلماتیک به شمار می رود.

ایالات متحده با بهره گیری از اعتراض های یک دهه اخیر در جهان عرب و برجسته سازی موقعیت محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران و پیش گرفتن راهبرد ایران هراسی، نقش مهمی در تغییر ماهیت روابط برخی کشورهای عربی با اسراییل و نهایتاً توافق ابوظبی و تل آویو ایفا کرد.

توافق امارات با اسراییل پیامدهایی در دو سطح ملی و منطقه ای خواهد داشت. مهم ترین پیامد این توافق در سطح ملی، «ستانده» طرفین است. اسراییل با این توافق بر شمار کشورهای عربی که با تل اویو توافق صلح امضا کردند، افزود. به عبارتی، اسراییل بیش از گذشته از انزوای منطقه ای خارج می شود، کمااینکه احتمال دارد کشورهایی نظیر بحرین نیز در جهت عادی‌سازی روابط با اسراییل گام بردارند. درعین‌حال، اسراییل می تواند از سرمایه و اقتصاد امارات برای بهبود مشکلات اقتصادی خود بهره گیرد. موضوع دیگر این است که مصر و اردن در شرایطی با اسراییل توافق صلح امضا کردند که هر دو کشور مرز مشترک با سرزمین های اشغالی دارند، اما نه‌تنها امارات هیچ مرز مشترکی با اسرائیل ندارد بلکه فاصله جغرافیایی زیادی با سرزمین های اشغالی دارد. بنابراین، امارات نخستین کشور عربی است که مرز جغرافیایی با اسراییل ندارد، اما توافق صلح امضا کرد و این دستاورد مهمی برای اسراییل است.

در مقابل، امارات نه به لحاظ اقتصادی و نه سیاسی به اسراییل نیاز ندارد. بنابراین در مقابل این توافق به لحاظ ملی ستانده ای نداشته است. مصر در قبال توافق کمپ دیوید سالیانه ۳ میلیون دالر از کمک مالی آمریکا بهره مند شده بود. درعین‌حال، یکی از مفاد پیمان های صلح کمپ دیوید و وادی عربه، آزادی زمین اشغال شده توسط اسراییل بود. مصر در کمپ دیوید در مقابل صلح، صحرای سینا را از اسراییل پس گرفت. اردن نیز در وادی عربه بخشی از اراضی اشغالی اردن را پس گرفت. اکنون در قبال توافق امارات با اسراییل حتی یک وجب از اراضی اشغالی آزاد نمی شود و طرح الحاق کرانه باختری به سرزمین های اشغالی نیز کنار گذاشته نشده بلکه تعلیق شده است.
این توافق در سطح منطقه ای پیامدهای مهم تری دارد. یکی از پیامدهای اصلی این توافق این است که مبنای صلح کشورهای عربی با اسراییل را تغییر داد. تاکنون برخی کشورهای عربی بر مبنای «زمین در برابرصلح» با اسراییل توافق صلح را امضا کرده بودند، اما امارات معادله «صلح در برابر صلح» را جایگزین «زمین در برابر صلح» کرد. این معادله می تواند در توافق احتمالی با بحرین و عمان نیز در آینده نزدیک تکرار شود.

یکی دیگر از پیامدها این است که معامله قرن را وارد مرحله دیگری از اجرا کرده است. در واقع، توافق امارات با اسراییل در چارچوب یک موضوع کلان‌تری به نام «معامله قرن» انجام شده است.

یکی دیگر از پیامدهای منطقه ای این توافق این است که اگرچه پیش از این نیز فاکتور «فلسطین و عربیت» در سیاست خارجی برخی کشورهای عربی کمرنگ شده بود، اما این توافق نشان داد این فاکتور کاملاً حذف شده است.توافق امارات با اسراییل آزمایشی برای دیگر کشورهای عرب و برای اتحادیه عرب نیز محسوب می شود. کشورهایی نظیر بحرین و عمان رسماً از این توافق حمایت کردند. احتمال محکومیت این توافق توسط اتحادیه عرب نیز ضعیف به نظر می رسد. این واکنش ها نیز نشان می دهد «عربیت و مسئله فلسطین» جایگاه خود را در سیاست خارجی امارات از دست داده است.

دکتر عبداللطیف نظری