فهرست میراث جهانی یونسکو در افغانستان

میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو، به مکان هایی اطلاق می بوشد که از بعد فرهنگی یا طبیعی حائز اهمیت می باشد.

در پیمان نامه میراث جهانی یونسکو که در سال ۱۹۷۲ تاسیس شده اهمیت سایت های فرهنگی و طبیعی شرح داده شده است.

براساس کنوانسیون یونسکو در صورتی که یک اثر در کشوری در این سازمان ثبت شد، کشور مربوطه موظف است در نگهداری آن اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی بیشترین تلاش خود را به خرج دهد.

کشور صاحب اثر فرهنگی ثبت شده در یونسکو باید از هرگونه دخل و تصرفی که اثر مربوطه را به خطر می اندازد پرهیز نماید.

برای آشنایی با فهرست میراث جهانی یونسکو در افغانستان با ما در خواندن این مطلب همراه باشید:

تعداد میراث جهانی یونسکو در افغانستان

افغانستان در سال ۱۹۷۹ به کنوانسیون یونسکو پیوست و تا سال ۲۰۲۰ علاوه بر ۲ سایت ثبت شده ۴ سایت دیگر نیز از افغانستان در فهرست آزمایشی قرار گرفته است.

کمیته میراث جهانی یونسکو در بیست و هفتمین جلسه خود منار جام را به عنوان اولین اثر در افغانستان به ثبت رساند.

از سویی هم باید گفت میراث جهانی یونسکو در افغانستان دو اثر فرهنگی را شامل می شود. از میان مکان های تاریخی، فرهنگی و طبیعی افغانستان این میراث های فرهنگی انتخاب و ثبت شده اند.

منار جام و مجسمه های بودا

از میراث های فرهنگی یونسکو در افغانستان باید به منار جام در ولایت غور و مجسمه های بودا در بامیان اشاره کرد.

هر دوی این مکان های تاریخی در گروه آثار در معرض تهدید به شمار می روند.

منار جام بر اثر باران های تند و سیلاب های شدید فصلی از بخش زیر ساخت با فرسایش و خوردگی روبرو شده و مجسمه های بودا هم در زمان رژیم طالبان به توپ بسته شد.

منار جام با قدمت هشت صد ساله خود سمبلی از تاریخ کهن افغانستان به شمار می رود که تخریب آن می تواند بخش بزرگی از تاریخ و مستندات افغانستان را نابود کند.

این منار ۶۵ متر ارتفاع دارد که به زمان حکومت غوریان باز می گردد. این منار شاهکاری برای حکومت  غوریان قلمداد می گردد.

اکنون متاسفانه ۴۵ درصد تزئینات این منار به طور کامل از بین رفته است، بدنه این منار به شدت آسیب دیده و در معرض فروریختن قرار دارد.

مجسمه های شهامه و صلصال در بامیان نیز که در زمان طالبان به توپ بسته شد امروز وضعیت مناسبی ندارد.

آنچه از مجمه بزرگ بودا با ارتفاع ۵۳ متر که در دل کوه کنده شده باقی مانده است یک نیم ته سنگی ست: سر و پاهای مجسمه کاملا تخریب شده است.

مجسمه شهمامه با ارتفاع ۳۳ متر که کمی آن طرف تر از مجسمه صلصال واقع شده هم وضعیت مشابه دارد.

مجسمه های بودا در معرض ناملایمات و نامهربانی ها

براساس اسناد موجود مجسمه های بودا تنها در زمان طالبان به توپ بسته نشدند. در ادوار قبل از طالبان هم این مجسمه ها که در میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شده اند نیز چند بار تخریب شده اند.

در زمان حجاج بن یوسف که مسلمانان عرب برای اولین بار بر بامیان مسلط شدند نیز بخش هایی از مجسمه ها را تخریب کردند.

مجسمه های بودا را می توان علاوه بر نمادی از تاریخ کهن اسلامی سمبل حاکمیت مذهبی در افغانستان دانست.

شهروندان بامیانی همه ساله در سالروز تخریب مجسمه های بودا توسط طالبان شبی را به نام شبی با بودا نامگذاری کرده گرد هم می آیند تا ضمن تاکید بر حفظ این میراث گران بهای جهانی راه کاری برای بازسازی این مجسمه ها پیدا کنند.

البته بخش پایین تنه مجسمه صلصال در سال های اخیر شاهد بازسازی بود اما در میانه کار متوقف شد چون بازسازی قدمت مجسمه ها را از بین برد.  

بامیان مهد تمدن های بزرگ

مجسمه های شهمامه و صلصال در بامیان که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده گویای این واقعیت است که بامیان مانند بسیاری از شهرهای خراسان قدیم مهد تمدن های بزرگی چون زرتشتی، بودایی و اسلام بوده است.

بامیان و مجسمه های بودا تحولات سیاسی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی زیادی را پشت سر گذاشته تاریخی کهن از دوره های مختلف را در خود جای داده است.  

آثار در لیست انتظار

همان طور که گفته شد افغانستان ۲ میراث جهانی ثبت شده در یونسکو دارد و چهار میراث دیگر  نیز در حال انتظار دارد.

از جمله آثاری که می توان در لیست انتظار به یونسکو پیشنهاد داد «شهر غلغله، شهر ضحاک و صدها غار کوچک و بزرگ دیگر» می باشد.

آنچه مانع توسعه بامیان به عنوان یک شهر تاریخی و باستانی شده جنگ و ناامنی بوده است.

دامنه پیامدهای منفی جنگ تا حدی بوده که از میان تمام آثار تاریخی موجود در افغانستان تنها ۱۵ اثر در وزارت فرهنگ و اطلاعات کشور به ثبت رسیده است.

از این پانزده اثر ثبت شده هشت اثر در سال ۲۰۰۳ میلادی در سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحده یونسکو ثبت شده است. 

حفظ میراث فرهنگی یک وظیفه جهانی

سازمان یونسکو تلاش دارد با ثبت میراث های فرهنگی در کشورهای مختلف زمینه حفاظت از این آثار باستانی را فراهم آورد.

حفظ این آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی که به نوع متعلق به تمان انسان های جهان سوای از نژاد، مذهب و ملیت می باشد یک وظیفه جهانی به شمار می رود. تمام کشورهای عضو سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) در صورت عضویت در یونسکو وظیفه دارند تمام تلاش خود برای حفظ آثار باستانی خود را انجام دهند.

آثاری که قابلیت ثبت در یونسکو را دارد شامل «جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموع یا شهر» می باشد.

به هر صورت اینک که با میراث جهانی یونسکو در افغانستان آشنا شدید، بدون شک شما نیز به عنوان یک شهروند مسئول تلاش خواهید کرد وظایف خود برای حفظ این آثار گران بها انجام دهید.