فلسطین؛ طولانی ترین منازعه روابط بین الملل

  • انتشار: ۳ جوزا ۱۳۹۹
  • سرویس: بین المللدیدگاه
  • شناسه مطلب: 86517

بیش از ۷۰ سال از تشکیل اسراییل در یکی از مهم‌ترین و بحران‌خیزترین مناطق جهان، یعنی غرب آسیا می‌گذرد. تشکیل این رژیم و ده‌ها سال منازعه که طولانی‌ترین منازعه روابط بین‌الملل محسوب می‌شود را می‌توان از منظرهای متفاوت و متنوعی بررسی کرد.

در این میان اما تصویر کلان از تحولات نشان می‌دهد بسیاری از پیچیدگی‌ها، کنش‌ها و واکنش‌ها در سطوح منطقه‌ای و حتی جهانی را باید در تحولات مربوط به تشکیل اسراییل، اهداف و سیاست‌ورزی بازیگران درگیر آن درنظر گرفت. از ۱۸۹۷ و برگزاری نخستین کنگره در سوئیس با هدف تشکیل میهنی برای یهودیان تا رونمایی رسمی از طرح معامله قرن در جنوری۲۰۲۰، پیشنهادات، نشست‌ها، توافقات و بیانیه‌های متعددی برای پایانِ خوش بحران فلسطین به کار گرفته شد و چه بسیار سیاستمدارانی که با هدف حل و فصل این منازعه طولانی‌شده به میدان آمدند، ولی ناکام ماندند. تجربه اما نشان می‌دهد هرچه زمان گذشته و به هر میزان که ابتکارات صلح، رادیکال‌تر شده، نه‌تنها «امنیت پایدار» و «عادی‌سازی مردمی» به عنوان دو خواسته مهم اسراییل تحقق نیافته، بلکه مسئله فلسطین به کلافی پیچیده‌تر تبدیل شده است.

امضای توافق‌نامه سایکس-پیکو میان بریتانیا و فرانسه در ۱۹۱۶، صدور بیانیه بالفور در ۱۹۱۷، قیمومیت بریتانیا بر فلسطین در ۱۹۲۲، تلاش برای افزایش مهاجرت یهودیان به فلسطین در دهه ۱۹۳۰، تصویب قطعنامه ۱۸۱ سازمان ملل در ۱۹۴۷، به رسمیت شناختن اسرائیل توسط سازمان ملل در ۱۹۴۹، انعقاد معاهده صلح مصر و اسرائیل در ۱۹۷۹، برگزاری کنفرانس ژئو توسط آمریکا و شوروی برای گفت‌وگو درباره مناقشه اعراب و اسرائیل در ۱۹۷۳، ورود اروپا به مسئله فلسطین با صدور اعلامیه ونیز در ۱۹۸۰، امضای معاهده صلح میان اردن و اسراییل در ۱۹۹۴ و ارائه نقش راه «صلح خاورمیانه» در ۲۰۰۳ و طرح «خاورمیانه جدید» در ۲۰۰۶ از سوی آمریکا به عنوان مکمل طرح‌های پیشین، تنها بخشی از تلاش‌ها برای حل مسئله فلسطین بوده که البته به نظر می‌رسد همه آن‌ها -با درجات متفاوت- با ناکامی نسبی مواجه شده‌اند.

اکنون بازخوانی بیش از ۱۲۰ سال تلاش نافرجام برای حل مسئله فلسطین ضروری به نظر می‌رسد. چرایی این ناکامی اما به این پرسش اساسی بازمی‌گردد که معضل اساسی بسیاری از طرح‌های صلح اعراب و اسراییل چیست؟ اگرچه پاسخ به این پرسش نیاز به تأملات دقیق و همه‌جانبه تاریخی، سیاسی-امنیتی، حقوقی و جامعه‌شناختی دارد، یک مؤلفه نسبتاً ثابت در همه طرح‌های منطقه‌ای و بین‌المللی وجود دارد که عبارت است از: تلاش برای مدیریت منازعه فلسطین به جای دگرگون‌سازی آن. به عبارت دیگر بیشتر طرح‌های مذکور بیش از آنکه تلاش کنند تا ریشه‌ها و عوامل شکل‌گیری منازعه بر سر فلسطین را شناسایی و آن‌ها را رفع کنند، صرفاً به مدیریت این منازعه پرداخته‌اند که طبیعتاً راهکاری کوتاه‌مدت، ناپایدار و سیال است. این گزاره البته نیاز به راستی‌آزمایی‌های موسّعی دارد، اما می‌تواند به عنوان یک فرضیه مورد ارزیابی واقع شود که البته در این یادداشت، مجال واکاوی آن نیست.

در پایان باید گفت که منطقه غرب اسیا به دلیل اهمیت ژئوپلتیک و موضوع انرژی کماکان کانون بی ثباتی باقی خواهد ماند و مساله فلسطین یکی از کانون های مهم، پر مناقشه و چالش برانگیز تحولات غرب آسیا و اولویت دنیای اسلام را رقم خواهد زد.

دکتر عبدالطیف نظری

نظرات(۰ دیدگاه)

نظر شما چیست؟