شگِرد طالبان برای خسته کردن هیئت افغانستان

مذاکرات صلح افغانستان در قطر، وارد چهارمین هفته خود می‌شود اما تاکنون هیچ پیشرفتی حتی در گفتگوهای مقدماتی آن صورت نگرفته است. با توجه به این وضعیت، اگر مذاکرات شکست هم نخورد، پروسه صلح چنان طولانی خواهد شد که اعضای هیئت‌ مذاکره‌کننده افغانستان، ناگزیرند سبک زندگی خود را تغییر دهند. اعضای تیم طالبان، کمتر به تغییر سبک زندگی نیاز دارند. آنان در محیطی رشد و نمو یافته‌ که کمتر در جمع خانواده بوده‌اند. در محیط‌های باز و روستایی افغانستان، مردان کمتر در محیط خانه حضور دارند و کمتر با زنان فامیل مثل مادر، خواهر و همسر محشور هستند. معمولاً مردان روستا بیشتر ایام استراحت خود را کمی دورتر و یا متصل به محوطه سکونت‌شان، در خانه‌هایی که به آن‌ها “کوته” می‌گویند و شبیه میهمان‌خانه است، می‌گذرانند. اگر مرد خانواده و یا یکی دیگر از اعضای خانواده، طلبه مدارس دینی باشد، علت مضاعفی می‌شود که ماه‌ها از کانون خانواده دور باشد و کمتر احساس تنهایی و دلتنگی برای خانه و خانواده کند. وقتی پای جنگ، آوارگی و زندان به میان می‌آید، مرد روستا بیش از هر زمان دیگری مقاومت خود را به نمایش می‌گذارد که کمتر پرورش‌یافته محیط‌های شهری حریف او در بُعد بی‌عاطفی، می‌شود.

همه اعضای تیم ۲۱ نفره طالبان در قطر، دارای صفاتی هستند که ذکر شد. آنان عمری را درکوته‌ها و مدرسه‌ها گذرانده و وقتی پدیده جنگ را به آن اضافه کنیم، بیشتر آنان بخش زیادی از زندگی خود را در آوارگی سپری کرده‌اند. مهمتر این که نیمی از اعضای تیم مذاکراتی طالبان، از یک تا هشت سال را در زندان‌های پاکستان، گوانتانامو، بگرام و پلچرخی بسر برده‌اند. اعضای مذاکره‌کننده طالبان اکنون چنان آبدیده و کارکشته شده‌اند که اگر مذاکرات صلح، پنج سال طول بکشد، احساس خستگی نمی‌کنند؛ به خصوص این که آن‌ها تجربه مذاکره هجده ماهه را با آمریکا نیز دارند. در عین حال، خانواده‌های تعدادی از اعضای دفتر طالبان در قطر به‌سر می‌برند اما بیشتر اعضای تیم مذاکره‌کننده افغانستان، فاقد این امتیازات هستند زیرا آنان در محیط‌های شهری و در جمع خانواده بزرگ شده و کمتر دوری از خانواده و سختی روزگار را تجربه کرده‌اند.

اگر دشواری‌های عرصه صلح، بیشتر از سختی‌های میدان جنگ نباشد، قطعاً کمتر هم نیست. پروسه صلح، نتیجه‌گیری پروژه جنگ است. یک جنگجوی خسته که ذهنش به غیراز جنگ مشغول باشد، قطعاً بازنده است. مجریان مذاکرات صلح هم نباید مشغولیتی جز گفتگو داشته باشند. آمریکا در جریان هجده ماه مذاکره با طالبان، به این نکته توجه داشت و سعی می‌کرد که تیم مذاکره‌کننده‌اش خسته نشود. من از اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر شنیدم که در بین اعضای مذاکره‌کننده آمریکا، یک یا دو نفر روانشناس هم حضور داشتند که اگر احساس می‌کردند تیم آمریکایی خسته شده است، امر توقف مذاکرات را می‌دادند زیرا با تن خسته و ذهن مشغول، نمی‌توان تصمیم درستی گرفت. اگر تاکنون پدیده خستگی سراغ تیم مذاکره‌کننده افغانستان نیامده است، قطعاً به زودی دچار فرسایش شده و بعید نیست تصمیمی بگیرند که در حالت عادی، نمی‌گرفته‌اند. طالبان به این نکته توجه دارند و در شگردی، سمت‌وسوی مذاکرات را به طرفی می‌برند که روند گفتگوها طولانی شده و طرف مقابل را خسته کنند. سخن پایانی این که اگر دولت افغانستان توانایی تغییر و جابجایی در ترکیب تیم مذاکره‌کننده اعزامی را ندارد، حداقل راه‌هایی را جستجو کند که اعضای هیئت مذاکره‌کننده افغانستان، دچار پدیده خستگی و فرسودگی نشوند.

محمد مرادی