شرح دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان

«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَهَ الْأَیْتَامِ وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ صُحْبَهَ الْکِرَامِ وَ مُجَانَبَهَ اللِّئَامِ بِطَوْلِکَ یَا أَمَلَالْآمِلِینَ»
ترجمه: خدایا! در این ماه مهرورزى به ایتام و اطعام طعام و آشکار کردن سلام را رزق من نما و هم‌نشینی با اهل کرامت و دوری از انسان‌های پست را به من روزی فرما، اى آرزوی آرزومندان.

پاداش خواندن دعا

هرکس این دعا را بخواند، خداوند عمل او را به اندازه هزار صدیق (راست‌گو) بالا می‌برد.

واژگان

رَحْمَهَ: عطوفت. مهربانی. نازکی و توجه، دل‌نازکی.
الْأَیْتَامِ: جمع «یتیم»، کودکی که قبل از بلوغ، پدر را از دست دهد، در حیوانات از دست دادن مادر.
إِفْشَاءَ: انتشار دادن.
صُحْبَهَ: معاشرت. گفت‌وگو.
الْکِرَامِ: از ماده کرم، بزرگوار، کرم: بزرگواری و ضد لُؤْم است. کرم: (بر وزن فرس) و کرامت به معنى سخاوت، شرافت، نفاست و عزّت است.
مُجَانَبَهَ: از ماده «جنب» به معنای مصاحبت، دور کردن و ضد مخالطه است.
اللِّئَامِ: جمع «لئیم» بخیل.
طَوْل: فضْل، امتداد در چیزی.

نکته‌ها

۱٫رمضان، ماه عطوفت و مهربانی به یتیمان.
در فراز اول دعا از خداوند مهربانی نسبت به یتیمان درخواست شده است «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَهَ الْأَیْتَامِ» مهرورزی و عطوفت به کودکانی که پدرانشان را از داده و بی‌سر پرستند، در هرزمانی ارزشمند است، در ماه مبارک رمضان، این ارزشمندی دوچندان می‌شود.
۲٫یتیم‌نوازی وظیفه دینی و انسانی مؤمنان.
اینکه شخص دعاکننده نعمت مهرورزی نسبت به کودکان بی‌سرپرست از خداوند تقاضا می‌کند، در حقیقت از خداوند توفیق ادای مهم‌ترین وظیفه دینی را او می‌طلبد. «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فیهِ رَحْمَهَ الاْیتامِ»؛ خدایا در این ماه مهرورزی نسبت به یتیمان روزیم گردان.
۳٫اهمیت توجه به کودکان بی‌سرپرست.
از اینکه در اولین فراز دعا و نیایش مهرورزی و عطوفت به یتیمان موردتوجه دعاکننده قرارگرفته است نشان‌دهنده این امر است که در فرهنگ اسلامی، مهربانی نسبت به یتیمان اهمیت بسزای دارد.
۴٫در اولویت قرار داشتن روان‌درمانی کودکان بی‌سرپرست.
گزینش واژه «رَحْمَهَ» در این فراز دعا و با توجه به معنای «رحمت» که عطوفت و مهربانی است، می‌رساند که روان‌درمانی کودکان یتیم در اولویت نخست قرار دارد؛ زیرا کودکانی که به سن بلوغ نرسیده‌اند، ازلحاظ عاطفی نیاز شدید به شفقت و مهرورزی دارند.
۵٫کودکان بی‌سرپرست، قشر آسیب‌پذیر جامعه.
در هر مقطع زمانی یکی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه، یتیمان و کودکان بی‌سرپرست هستند؛ زیرا کمبود عاطفه و محبت و نبود راهنمایی تربیتی برای آنان، ممکن است به‌صورت افراد عقده‌ای بار بیایند و به بزهکاری و هنجارشکنی انحراف پیدا کنند. لذا کودکان بی‌سرپرست، ازجمله اقشار آسیب‌پذیر جامعه به‌حساب می‌آیند. به همین دلیل، هم در آموزه‌های دینی و هم در دعاها و نیایش‌های مذهبی، به این قشر آسیب‌پذیر توجه و عنایت خاص صورت گرفته است.
۶٫اهمیت یتیم‌نوازی در آموزه‌های دینی.
یتیم‌نوازی در آموزه‌های دینی از ارزش و اهمیت والای برخوردار است. نه‌تنها در دعا و نیایش از خدا می‌خواهیم: خدایا در ماه رمضان مهرورزی نسبت به یتیمان را روزی‌ام گردان.
که در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) به این مهم توجه و عنایت ویژه شده است.
خداوند می‌فرماید: «فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ» ؛ حال که چنین است یتیم را میازار و تحقیر مکن.
امام علی(ع) می‌فرماید: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ» ؛ خدا را! خدا را! درباره یتیمان، نکند که آنان گاهی سیر و گاه گرسنه بمانند و حقوقشان ضایع گردد.
۷٫انفاق طعام یکی از آموزه‌های روزه.
در ماه مبارک رمضان یکی از مواردی که بسیار اهمیت دارد، اطعام نمودن و سفره میهمانی پهن کردن برای فقیران و مستمندان است؛ به این جهت در فراز دوم دعا می‌خواهیم: «وَاِطْعامَ اْلطَّعامِ» و خوراندن طعام روزیم گردان.
۸٫لزوم گسترش دادن فرهنگ سلام دادن به همدیگر.
سومین فراز دعا افشا و گسترش دادن سلام است که از خداوند می‌خواهیم: «وَاِفْشآءَ السَّلامِ » افشاء و گسترش دادن سلام نه‌تنها در این دعا بیان‌شده است که پیشوایان معصوم ما: به آن سفارش کرده‌اند. امام باقر ۷ فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ» ؛ خداوند، اطعام طعام و آشکارا سلام کردن را دوست دارد.
۹٫دارای اهمیت ویژه بودن سلام.
کلمه سلام بیش از ۴۰ بار در قرآن کریم به‌کاررفته است. خداوند می‌فرماید: «فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى‏ أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّهً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَهً طَیِّبَهً کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» ؛ پس هرگاه به خانه‏هایى [که ذکر شد] وارد شدید، بر خودتان سلام کنید که درودى است از سوى خدا [درودى] پربرکت و پاکیزه، خدا این‏گونه آیات را براى شما بیان مى‏کند تا بیندیشید.
آنچه در این دعا بر آن تأکید شده و از خدا درخواست شده است، تنها توفیق سلام کردن نیست بلکه افشاء و گسترش فرهنگ سلام کردن است.
۱۰٫سلام کردن، زیباترین نوع تعامل انسان‌ها با همدیگر.
در روابط و تعامل اجتماعی، بهترین و زیباترین نوع تعامل، سلام کردن به همدیگر است، پیش‌دستی و سبقت گرفتن در سلام کردن، شکسته‌نفسی، دوری از عجب و تکبر، احترام به دیگران را در پی دارد و نیز آثار و برکات روحی، روانی، اخلاقی و فراوان دارد.
۱۱٫ضرورت هم‌نشینی با خوبان.
رفاقت و هم‌نشینی با دیگران موجب انتقال خصلت‌ها و خصوصیات آنان به انسان می‌‌شود، به خاطر همین تأثیرپذیری است که اسلام تأکید بسیاری بر دقت در انتخاب هم‌نشین دارد.
در چهارمین فراز دعا، نیایش کننده از خداوند درخواست می‌کند خوانیم: «وَ ارْزُقْنِی فِیهِ وَصُحْبَهَ الْکِرامِ»؛ هم‌نشینی و مصاحبت با کریمان را روزی من قرار بده.
۱۲٫تأثیرپذیری انسان‌ها از همدیگر.
منظور از «وَصُحْبَهَ الْکِرامِ»، هم‌کلام و هم‌نشین شدن با اهل کرم و بخشش است و علت این‌که این امر از خداوند متعال در این دعا درخواست شده این است که رفاقت و هم‌نشینی با دیگران، موجب انتقال خصلت‌ها و خصوصیات آنان به انسان می‌گردد؛ زیرا مجاورت مؤثر است. به خاطر همین تأثیرپذیری است که اسلام تأکید بر دقت در انتخاب هم‌نشین دارد. لذا در این دعا از خداوند عزوجل درخواست توفیق هم‌نشینی با کریمان شده تا بدین واسطه نیز انسان متخلق به اخلاق کریمه گردد.
۱۳٫لزوم دوری از هم‌نشینی با افراد پست.
در بخش دوم فراز چهارم، دعاکننده از خداوند می‌طلبد: «وَ مُجَانَبَهَ اللِّئَامِ»؛ و دوری از انسان‌های پست را روزی من قرار بده تا درصورتی‌که هم‌نشینی با خوبان برایش میسر نگردد، حداقل اینکه از انسان‌های پست و بد به دور باشد.
۱۴٫ضرورت یادآوری نعمت‌های الهی در دعا و نیایش.
یکی از حق‌های که باید آن را در نظر داشت حق نعمت و صاحب نعمت است که در صدر آن، حق خداوند متعال است که تمامی نعمت‌ها را به مخلوقات بدون منت بخشیده است. در پایان این قسمت دعا، شخص دعاکننده، خدا را به‌حق نعمت‌هایش قسم می‌دهد «بِطَوْلِکَ» به‌حق انعامت. به‌حق نعمت‌هایی که به من داده‌ای این دعاها را درباره‌ام مستجاب کن.
۱۵٫رسیدن به اوج کمال، هدف همه بندگان خدا.
کمال طلبی و رسیدن به سعادت دائمی، آرزوی تمامی بندگان خداوند است. لذا فرد نیایشگر در توصیف خداوند، او را چنین توصیف نموده مورد خطاب قرار می‌دهد: «یَا أَمَلَالْآمِلِینَ»؛ اى آرزوی آرزومندان.

نتیجه‌گیری

در این دعا به چند عامل مهم اخلاق و اجتماعی توجه شده است:
اول. اخلاق درونی، یعنی مهرورزى به ایتام؛
دوم. اطعام طعام، به مستمندان و نیازمندان؛
سوم. مهربانی با دیگران، در قالب فرهنگ گسترش و آشکار کردن سلام؛
چهارم. هم‌نشینی با خوبان و اهل کرامت و دوری از انسان‌های پست.
شکی نیست که این عوامل در ریشه گیری تهذیب نفس و به کمال رسیدن آدمی اثر دارد، غرایز سرکش و رذیله انسان گریزی را مهار نموده و مهار نفس را در دست انسان می‌سپارد؛ به‌علاوه این‌که با دعا و نیایش به درگاه خداوند متعال، خود را بنده از بندگان الهی می‌شمارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فصیحی غزنوی