سلول های بنیادی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

گروهی از سلول های بدن را که دارای ویژگی های خاص و متفاوت از سلول های دیگر هستند سلول های بنیادی می‌نامند.

ویژگی های سلول های بنیادی

این سلول ها تخصص یافته نیستند و می‌توانند به طور مجدد خود را از طریق تقسیم سلولی در بدن تولید تکثیر کنند.

عمر آنها طولانی است و در شرایط آزمایشگاه آنها را می‌توان به سلول هایی تبدیل کرد که یک فعالیت مشخص را دنبال کنند.
این سلول ها در محیط کشت و با عوامل مغذی مخصوص با دست کاری شدن یک سلول بنیادی که در حالت پایه قرار دارد، یک تعداد ژن را در سلول فعال می‌کنند.

در این حالت سلول بنیادی در سطح و داخل خود مجبور به ایجاد عوامل پروتئینی می‌شود که در نهایت به یک سلول با عملکرد مشخص تبدیل می‌شود.

این سلول ها تقریبا در همۀ بافت‌های بدن هستند و به نوعی مسئولیت ترمیم بافت ها را بر عهده دارند. سلول های بنیادی انواع متفاوتی دارند.

اکثر سلول های بدن توانایی تقسیم شدن ندارند و بسیاری شان تا لحظۀ مرگ بدون اینکه تقسیم شوند در بدن باقی می‌مانند.
و البته بافتهایی چون پوست، خون و لولۀ گوارشی می‌توانند به سرعت بازسازی شوند و روزانه تعداد کثیری سلول پوستی و گوارشی در بدن ما ساخته می‌شوند.

اما در این میان سلول های بنیادی از آن دسته سلول ها هستند که قادر به شبیه سازی خود می‌باشند. و می‌توانند خود را به یک و یا انواعی از سلول های بالغ تغییر دهند.

انواع سلول های بنیادی:

اگر بخواهیم به طول کلی بیان کنیم، این سلول ها به سه دسته قابل تقسیم هستند:

• سلول های بنیادی بزرگ سال
• سلول های بنیادی بند ناف
• سلول های بنیادی جنین

سلول های بزرگسال:

این سلولها مانند دیگر سلول های بنیادی هم می‌توانند به مدت طولانی از خود کپی هایی بسازند و هم قادرند به سلول های بالغی با خواص موفولوژیک و عملکلردهای اختصاصی تبدیل شوند.

سلول های بنیادی فقط قادرند به سلول های بالغ همان باقتی تبدیل شوند که در آن حضور دارند و نمی‌توانند به همه انواع سلول ها تمایز پیدا کنند.

به طور مثال سلول های بنیادی مغز استخوان که سلول های نادری نیز هستند به سلول های خونی تبدل می‌شوند. می‌توان گفت از هر ده تا پانزده هزار سلول مغز استخوان فقط یک سلول از نوع بنیادی می‌توان یافت.

نحوۀ شکل گیری این سلول ها دقیقا مشخص نیست. فرضیه هایی مبتنی بر اینکه این سلول ها از بقیه جدا مانده اند و تمایز نیافته اند وجود دارد. این سلول ها از خون، پوست، نخاع، لوله گوارش و… جدا شده اند.

سلول های جنینی:

نام این سلول ها از مبدأ آنها که رویان است گرفته شده است. این سلول های بنیادی از بلاتوسیتی گرفته می‌شوند. بلاتوسیتی یکی از مراحلی است که جنین در ابتدا در آن تشکیل می‌شود و توسعه می‌یابد.

سلول های جنینی قادر هستند به همانندسازی خود و هم می‌توانند به انواع مختلف سلول ها تمایز پیدا کنند.

سلول های بند ناف:

این سلول ها در زمان وضع حمل از خون بند ناف جدا می‌شوند و می‌توان آنها را نگهداری کرد تا اگر در آینده نیاز شد برای خود بچه و یا اعضای خانوادۀ او و حتی اشخاص دیگر استفاد شوند.

محققان بر این امیدند که روزی بتوانند از این سلول ها برای درمان انواع بیماری ها مانند پارکینسون، سیروز کبدی، آلزایمر، انواع دیابت، آسیب های نخاعی و… استفاده کرد.

تقسیم بندی دیگر سلول های بنیادی:

از دیگر مبنای تقسیم بندی این سلول ها، تقسیم بندی بر مبنای محلی است که هر سلول در آن حضور دارد. این سلول ها با توجه به نوع بافتی که در آن هستند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.

هر بافت دارای سلول بنیادی مخصوص به خود است. مثلا سلول های خون ساز، عصبی، عضلانی، مزانشیمی، سلول های بنیادی چربی و استخوان و…

همان طور که گفته شد سلول های بنیادی بالغ در یک بافت می توانند سلول های همان بافتی را که در آن هستند ایجاد کنند. مثلا سلولهای بنیادی که در بافت خون قرار دارند را سلول های بنیادی خونساز می‌گویند.

این سلول ها می‌توانند انواع سلولهایی که در خون وجود دارند را تولید کنند. سلول هایی چون گلبول های قرمز و سفید، پلاکت ها و…

سلول های بنیادی خون ساز:

این سلول ها را می توان از مغز استخوان، بند ناف و خون محیطی طی فرآیند افرزیس جمع آوری و جدا کرد.

جمع آوری سلول های خونساز بنیادی:

رایج ترین روش جمع آوری این سلول های خون ساز را می توان جمع آوری آن از خون محیطی نام برد. در این نوع از جمع
 آوری سلول های بنیادی، خون را طی فرآیند آفرزیس از بازوی فرد وارد دستگاهی می‌کنند و از طریق آن گلبولهای سفید او را جدا کرده و گلبول های قرمز و پلاسما را مجدد به بدن او برمی‌گردانند.

البته قبل از عمل آفرزیس برای اینکه سلول های بنیادی در خون فرد اهدا کننده افزایش پیدا کنند داروی محرکی زیر پوست فرد تزریق می‌کنند.

جمع آوری سلول های خونساز بنیادی از مغزاستخوان:

در این روش که امروزه به موارد خاصی محدود است سلول های بنیادی از مغز استخوان به طور مستقیم گرفته می‌شوند. برای انجام این عمل، فرد را به صورت عمومی یا موضعی بیهوش می‌کنند.

مغز استخوانی که معمولا از آن استفاده می‌شود، استخوان لگن است. این کار حدود دو ساعت به طول می‌انجامد و فرد اهدا کننده یک روز در بیمارستان می‌ماند و بعد از دو یا سه روز می‌تواند به فعالیت های روزمرۀ خود مشغول شود.

امکان دارد سلول هایی که در مغز استخوان هستند در آزمایشگاه جداسازی شوند. البته افرادی که قصد اهدا دارند باید بدانند که مغز استخوان طبیعی مجددا و به سرعت در فرد رشد می‌کند و جایگزین مغز استخوان اهدایی می‌شوند.

مدت زمان بهبودی فرد اهدا کننده همان طور که گفته شد خیلی طول نمی‌کشد و فرد بعد از چند روز می‌تواند به زندگی معمول خود باز گردد، البته باز هم بسته به فرد اهدا کننده و نوع اهدای خون می‌تواند متفاوت باشد.