سرنگونی هواپیمای اوکرائین: آیا تاریخ تکرار می شود؟

سرنگونی بوئینگ اوکرائینی که موجب مرگ ۱۷۶ انسان بیگناه شد، یک فاجعه انسانی خیلی دردناک است. برای بازماندگان یکایک آنها، بویژه برای خود ایران، زیرا ۸۶ تن سرنشینان آن ایرانی بودند و برای کانادا که ۶۳ تن آن شهروند کانادایی ـ ایرانی ( در میان آن دانشجویان و نخبه گان علمی) بودند.

چنین مرگی برای بازماندگان و فامیل کشته شدگان و برای اکثریت مردم ایران غم انگیز بوده و خشم بیشتر آنها را علیه رژیم اسلامی بر میانگیزد.
این تراژدی ما را بیاد یک حادثه دردناک دیگر میاندازد. درست در اوضاعی شبیه امروز که بعد از موشک باران پایگاه های نظامی امریکا توسط سپاه پاسداران، نیروهای ضد هوایی ایران در حالت آماده باش کامل قرار داشت، قضاوت اشتباه یک مسئول نظامی که هواپیمای اوکرائینی را با یک موشک کروز اشتباه گرفت و شلیک کرد، در سال ۱۹۸۸ که جنگ ایران و عراق مراحل نهایی خود را طی میکرد. در آن هنگام که تمام کشورهای عربی از صدام حسین حمایت میکردند، نیروهای دریایی امریکا در خلیچ فارس در گشت و گذار بودند. روز ۳ جولای یک هواپیمای ایربوس ایران با ۲۹۰ سرنشین بسوی دوبی در حال پرواز بود. یکی از ناوگای جنگی امریکا با فیر موشکی آنرا سرنگون ساخت و ۲۹۰ سرنشین آن، بشمول ۶۰ کودک، جان باختند.

شباهت و اختلاف های میان این دو تراژدی وجود دارد. ایران در لحظات اولی از شلیک موشک انکار نمود. ولی یک روز بعد از اینکه حاضر شده که کارشناس های خارجی بشمول امریکا در این مورد تحقیق کنند، مسئولی شلیک یک موشک دفاعی را از سوی یکی از پایگاه های خود در نتیجه قضاوت اشتباه پذیرفت. این پذیرش مسئولیت از نگاه انسانی دردی را دوا نمیکند. بازماندگان سرنشینان کشته شده آرزو میکردند که علت سقوط هواپیما نقص فنی باشد نه اینکه کشور خودشان موجب قتل شهروندان اش شده باشد، ولی از نگاه حقوق بین الدول، بویژه در مقایسه با سقوط دادن ایربوس ایران توسط امریکا در سال ۱۹۸۸، نکاتی قابل توجه است.

قبل از آن تذکر باید داد که در ۳۰ سال اخیر چندین نمونه دیگر سقوط هواپیماهای ملکی توسط فیر اشتباهی موشک ثبت شده. آخرین آن در سال ۲۰۱۴ یک بوئینگ کمپنی مالزیا با ۲۹۸ سرنشین در شرق اوکرائین است. روسیه و شورشیان مورد حمایت آن در این منطقه هیچگا مسئولیت آنرا نپذیرفتند. در سال ۱۹۸۸ امریکا ابتدا انکار نمود که بسوی هواپیما شلیک کرده. سپس گفت که این هواپیما یک تهدید برای ناو رزمی امریکا بود. جورج بوش، رئیس جمهور امریکا گفت : ” مهم نیست چه گذشته من هیچوقت بخاطر این حادثه عذر خواهی نمیکنیم”.

امریکا با اینکه هیچوقت مسئولیت این تراژدی را نپذیرفت و نه عذر خواهی کرد، در سال ۱۹۹۶، بعد از شکایت ایران به محکمه بین المللی عدالت، حاضر شد که مبلغ ۱۳۱،۸ میلیون دالر غرامت بوردازد.

کریم پاکزاد