سخنی درباره همکاری با دستگاه ظلمه

  • انتشار: ۳ دلو ۱۴۰۰
  • سرویس: تیتر 2سیاست
  • شناسه مطلب: 126650

«ظلمه» جمع کلمه ظالم است که در فرهنگ لغت به معنای ستمکاران هم آمده است. دستگاه ظلمه یا جور، به نظامی گفته می‌شود که نسبت به مردم ظلم و ستم روا داشته و آنان را از بسیاری حقوق اولیه خود مانند حق انتخاب، محروم کرده است.

در مبانی فقه امامیه، دولت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس، مصداق بارز دستگاه ظلمه بودند که همکاری با آن‌ها به هر شکل ممکن که به تقویت نظام سیاسی آن می‌انجامید، نامشروع بود. در واقع همکاری با حاکم ستمگر، یکی از مصادیق بارز تعاون بر گناه به شمار آمده که قرآن آن را نهی کرده است. علاوه بر این، دسته‌ای از روایات، همکاری با ستمکاران را به هر شکل ممکن که منجر به تقویت نظام جور شود، حرام شمرده‌اند. سیره اهل‌بیت، سیره مسلمانان و نیز دلیل عقل، ادله دیگری هستند که بر عدم همکاری با دستگاه ظلمه دلالت دارند.

بدیهی است؛ این اصل استثنائاتی هم داشته که قاعده «ناگزیری» و «مصلحت» از این موارد به شمار می‌رود. همان‌طور که از معنای لغوی ناگزیری و اجبار پیدا است، یعنی فردی طبق دلایل عقلی مجبور شود برای دفع ضرر از خود و جامعه و درعین حال برای خدمت به مردم، در دستگاه ظلمه کار کند. مصلحت نیز آن است که فرد با در نظرداشت مصالح کلی مردم و جامعه، تن به همکاری با دستگاه ظلمه بدهد اما به شرط آن که این همکاری اولاً با «اکراه» باشد یعنی کارگزار از حضور در دستگاه ظلمه خرسند نباشد و ثانیاً به تقویت دولت جور و ستمگر منجر نشود. یک نوع همکاری دیگر هم با دستگاه ظالم استثناء قرار داده شده است که از آن به «معونه الظالمین فی غیرالمحرمات» یاد می‌شود. مثلاً خیاطی، معلمی، بنّایی و یا انجام سایر خدمات در دستگاه جور استثناء شده اما با همان شرط که منجر به تقویت دولت ظالم نشود. بحث دیگر نیز که مرتبط با همین موضوع است، قاعده «اهم و مهم» و «دفع افسد به فاسد» است اما از آنجا که یادداشت حاضر گنجایش طرح چنین مبحثی را ندارد، از آن صرف نظر می‌شود.

به هر صورت، مصادیق این که چه نوع همکاری با حکومت جور از باب مصالح مردم است و نه تقویت دستگاه ظلمه، به دیدگاه مراجع و در صورت عدم دریافت نظر مراجع، به سیره عقلائیه و عرف راجع می‌شود. مثلاً این که سیاستمداران و مردم، حضور فردی را در نظام جور، در جهت تقویت نظام جور تعبیر می‌کنند یا امید رساندن خیر از آنان را دارند.

سخن پایانی این که حضور افراد در دستگاه ستمگران اگر به خاطر مصلحت کلی جامعه و با نیت خدمت به مردم باشد و نه تقویت دولت ستمگر، می‌توان با چنین دولتی همکاری کرد و اگر هیچ‌گونه مصلحت و خدمتی در کار نباشد، باید از حضور در نظام جور دوری کرد که چنین همکاری، مصداق معاونت در ظلم است. طرح این بحث در یادداشت حاضر، فقط آشنایی با مفاهیم همکاری با دستگاه جور بوده و نگارنده ادعایی بر تکمیل بحث ندارد. امید که چنین موضوعی در آینده، جامع‌تر مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

محمد مرادی

نظرات(۰ دیدگاه)

نظر شما چیست؟