پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، رویکردهای متفاوتی در مقاطع خاص تاریخی در سیاست خارجی فدراسیون روسیه ظهور کرد که برخی با ناکامی و بعضی دیگر با نتایج مثبتی همراه بود. با روی کار آمدن ولادیمر پوتین به عنوان شخص اول روسیه، شعار رسمی وی یعنی “روسیه قدرتمند” مطرح گردید که در راستای تحقق این شعار، فدراسیون روسیه در عرصه روابط بین‌الملل، همسویی با کشورهای بزرگ قدرتمند جهان چون ایالات متحده آمریکا را در رأس سیاست خارجی خود قرار داد. این امر پس از واقعه یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ به اوج خود رسید، چنان که در حمله نظامی آمریکا علیه افغانستان شاهد این توافق بودیم. اما توسعه طلبی‌ها و سیاست‌های تک محورانِ نو محافظه کاران آمریکایی در حمله به عراق و برخی سیاست‌های دیگر برای تحقیر روسیه، دولتمردان فدراسیون روسیه را بر آن داشت تا برای حفظ منافع ملی و پرستیژ بین‌المللی در خارج و کاهش تنش‌ها در داخل به رهیافت جدیدی روی آورند.
از این روی سیاست “نگاه به شرق” دگربار متجلی شد و از آن جهت که ایران کشوری مستقل در منطقه محسوب می‌شود، می‌تواند به عنوان یک شریک تجاری بزرگ بالاخص در عرصه نظامی و همچنین یک شریک منطقه‌ای در کنار دولت‌های بزرگی چون چین و هند برای روسیه نقش برجسته‌ای در برابر سیاست‌های تجاوزکارانه ایالات متحده ایفا نماید و ازاین رو روسیه تلاش می کند قدرت های منطقه را با خود همراه کند.
روسیه بیش از ۲۰ فاکتور برای احیای مجدد و ابرقدرت شدن در جهان را دارد که مهمترین آنها عبارتند از : «قدرت اتمی، صنایع و تکنولوژی پایه، موقعیت استراتژیک و ژئو استراتژیک، بهره‌مندی از موقعیت هارتلند، جمعیت یکدست، وسعت سرزمینی، گرایشات دموکراتیک و تحول‌گرا، انرژی فراوان، علاقه سنتی برخی کشورهای آسیا و خاورمیانه به تثبیت و گسترش روابط خود با روسیه». اما این مسئله نباید به نادیده انگاشتن واقعیت‌ها در صحنه روابط منطقه‌ای و بین‌المللی منتهی گردد، چرا که ایالات متحده به‌عنوان بزرگترین مانع در اتخاذ این‌گونه سیاست هاست و در برابر ائتلاف و اتحادهای منطقه‌ای به‌عنوان یک نیروی بازدارنده عمل می‌کند.
روسیه و آمریکا می دانند که رقبای هم پایی هستند. روسیه هم اکنون در عصر پوتین توانسته قدرت خود را احیا کند و با رقبای خود دست و پنجه نرم می کند و اوج این رویارویی در سوریه مشاهده می شود.
تهدیدات امنیتی؛ اولویت اول مسکو
با توجه به تحرکات آمریکا در منطقه رویکرد روسیه درحقیقت، به دلیل احساس ناامنی تاریخی و آسیب پذیري سرزمینی روسیه سبب شده است تا این کشور عقربه سیاست خارجی خود را نه برپایه رقابت با آمریکا و یا منافع اقتصادي، بلکه براساس احساس نگرانی و هراس از تهدیدات محیطی و مشرف بر تمامیت سرزمینی خود تنظیم نماید. به رغم وجود نشانه هاي آشکار از بروز تحرک و پویایی در سیاست خاورمیانه ای مسکو، خط مشی روسیه در برابر این منطقه همچنان از الگوی سنتی حاکم بر سیاست خارجی آن کشور پیروی می کند و آن الگوی برقراری روابط متوازن با آمریکا و تمامی دول خاورمیانه ای، به منظور پرهیز از احتمال بروز و صدور تنش از سوی برخی نیروها و یا دول رادیکال این منطقه نسبت به برخی سرزمین های مسلمان نشین روسیه می باشد. اگرچه روسیه، خاورمیانه را بازاري مناسب و جذاب براي فروش محصولات خود به ویژه در بخش تسلیحات می داند، اما روابط اقتصادي روسیه با کشورهاي این منطقه حتی به رغم دو برابر شدن آن طی ۱۰۰ سال اخیر، سهمی ناچیز در تجارت خارجی این کشور دارد به همین دلیل تقدم رویکرد امنیتی در تحلیل سیاست خاورمیانه اي روسیه سهم بیشتری در جهت دهی به سیاست روسیه در خاورمیانه در قبال آمریکا را دارد.
رویکردهای سه گانه روسیه در منطقه
بر این اساس به نظر می رسد روسیه با توجه به تحرکات آمریکا در منطقه، دست کم سه رویکرد ژئوپلتیکی، امنیتی و اقتصادی را بطور همزمان دنبال خواهد کرد:
نخست؛ در رویکرد ژئوپلتیکی روسیه سعی می کند برای خود یک بلوک قدرت در خاورمیانه تشکیل دهد. با توجه به آنکه روس ها در پی نظم جهانی چند قطبی هستند، لذا کشورهای ایران، ترکیه و عربستان سعودی را در منطقه خاورمیانه با اهمیت تلقی می کنند. بر این اساس رویارویی با یک جانبه‌گرایی آمریکا و دستیابی به نقش بین المللی به عنوان قدرتی جهانی از جمله مهمترین اهداف ژئوپلتیکی سیاست خارجی روسیه در منطقه خاورمیانه محسوب می شوند. در این راستا از یک سو سیاست افزایش روابط خارجی با کشورهای معارض امریکا در منطقه پیگیری خواهد شد و از سوی دیگر برقراری رابطه‌ی نزدیک با کشورهایی که همیشه جزء شرکای آمریکا بوده‌اند، در دستور کار قرار خواهد گرفت.
دوم؛ در رهیافت امنیتی، روسیه نگران گسترش اسلام رادیکال در قفقاز شمالی و جمهوری های مسلمان‌نشین این منطقه است. خطر گسترش تروریسم، افراط گرایی مذهبی و حضور گروه هایی نظیر القاعده می توانند به جدایی‌طلبی برخی از جمهوری ها و مناطق نظیر چچن دامن بزنند. علاوه بر این، روسیه از لحاظ امنیتی، به شدت نگران گسترش تسلیحات اتمی در منطقه خاورمیانه است.
سوم؛ در ابعاد اقتصادی، با توجه به اینکه روسیه یکی از صادرکنندگان نفت و گاز محسوب می شود، لذا ملاحظاتی درباره کشورهای منطقه دارد و بعضا آنها را به عنوان رقیب خود نیز می نگرد. علاوه بر این روسیه در بسیاری از موارد به خاطر کنترل بازار و قیمت ها ناچار به همکاری و هماهنگی با بزرگترین تولیدکنندگان انرژی در منطقه نیز می باشد. از سوی دیگر گسترش روابط اقتصادی با کشورهای خاورمیانه به خصوص در حوزه انرژی و صدور تسلیحات و جنگ افزار، نقش مهمی در رهیافت اقتصادی روسیه نسبت به خاورمیانه دارند. در این راستا روسیه قصد دارد از کاهش نفوذ آمریکا در میان کشورهای جهان و افزایش قدرت اقتصادی خود استفاده کند و نقشی کلیدی در بخش های حساس اقتصاد کشورهای خاورمیانه بر عهده گیرد. در مجموع نباید از یاد برد که روسیه با وجود همه‌ی مشکلاتی که دارد، قدرتی است که هرگز از آرزوی احیای نفوذ خود در خاورمیانه دست نخواهد کشید. روسیه در صدد برقراری صلح در منطقه است و از آنجا که از نظر جغرافیایی به کشورهای خاورمیانه و حوزه خلیج فارس نزدیکی زیادی دارد، می تواند با افزایش همکاری ها، از یک سو منافع و امنیت ملی خود را تامین نماید و از سوی دیگر به بازیگری قدرتمند و موثر در منطقه خاورمیانه مبدل گردد.
در نهایت تقابل روسیه و آمریکا در منطقه داستانی واضح و با پیشینه ای پر از تقابل و تعامل است. رویارویی روسیه و آمریکا در منطقه سرانجام باز هم با یک نوع تعامل حل خواهد شد. جدا از اینکه تشدید رقابت ها بین آمریکا و روسیه درنهایت منطقه را به مرز بحران می کشاند اما منطق تعامل برای حفظ منافع هر دو طرف در منطقه وجود دارد. اما این سیاست برد – برد به چگونگی تعامل در خاورمیانه برمی گردد که با وضعیتی جدید در آن روبرو هستیم.
نظرات(۰ دیدگاه)