رد پاى دوستم و ترکیه در عقب اعتراضات فاریاب !

با یک تحلیل ساده و سطحى نگرانه میتوان نا آرامى هاى فاریاب را چنین تفسیر و توجیه نمود که یکى از قوماندانان ازبیک تبار طالبان، توسط رهبرى امارت مورد سوء ظن قرار گرفته، دستگیر شده و هواداران وى علیه هم امارتى هاى پشتون شان بغاوت کرده، یکى از سرگروپ هاى قوماندان مذکور، کنترول مرکز میمنه را بدست گرفته و تهدید نموده است که باید قوماندان مذکور بزودى آزاد شود.

استخبارات طالبان، مخدوم عالم را از شهر میمنه بازداشت و به مزارشریف منتقل کرده اند. گفته میشود، مخدوم عالم به سه اتهام ربودن عبدالرووف، عضویت داعش و انتقال نظام الدین قیصاری با واسطه نظامی طالبان از مزارشریف تا مرز ایران بازداشت شده. اما پذیرفتى نیست، طالبان یکى از قوماندانان فعال شانرا که سالها به نفع شان جنگیده و صدها جوان را چه از صفوف طالبان و چه هم دولت قبلى براى پیروزى آن گروه به کشتن داده، با چنین اتهامات ضعیفى دستگیر نماید. اما اگر نگاهى به پشت پرده فعل و انفعالات فاریاب بیاندازیم، قضایا را پیچیده تر از آنچه در ظاهر جلوه میکند، خواهیم دید.

با آغاز مذاکرات و توافق امریکا با طالبان در دوحه که دورنماى سیاسى افغانستان تا حدودى روشن شده بود که حاکى از خروج امریکا و بقدرت رسیدن احتمالى طالبان بود، کشور هاى ذیدخل در امور افغانستان، رویکرد شانرا نسبت به طالبان تغیر دادند و در فکر تعامل با آن گروه شدند. طالبان نیز با استفاده از چنین فرصتى، گاه سر و کله شان از پیکنگ و زمانى از مسکو و بعضاً از تهران پیدا مى شد. اسلام آباد که خانه خاله شان بود. اما دو کشور سعودى و ترکیه در حاشیه قرار داشتند. حتىٰ یک سال قبل، زمانیکه ترکیه خواست میزبان نشست بزرگى به اشتراک نماینده گان جمهوریت و امارت طالبان تحت اشراف کشور هاى ذینفوذ در انقره باشد، طالبان با بهانه ماه رمضان و دلایل دیگر از سفر به آن کشور اباء ورزیدند. بعد از ورود طالبان به پایتخت، بحث مدیریت میدان هوایى کابل مطرح شد و نام قطر و ترکیه در سطر جدول بود، اما طالبان به حضور ترک ها روى خوش نشان ندادند، برعکس بار ها کارشناسان قطرى به کابل سفر نمودند و عملاً به کار شان شروع کردند.

چنانچه معلوم میشود، ترک ها از انکشاف اینگونه اوضاع در افغانستان ناراض اند. و دلایلش را میتوان درمبهم بودن نگاه طالبان نسبت به آن کشور، نامشخص بودن جایگاه قوم ازبیک در ساختار قدرت و نگاه بدبینانه امارتى ها به جنرال دوستم که متحد سیاسى و نژادى ترک ها محسوب میشود، جستجو نمود.

اخیراً ترکیه بعد از یک مرحله سکوت و انتظار، دارد براى نقش آفرینى و برجسته جلوه دادن نقش خود در صحنه افغانستان، آماده میشود. حضور جمع کثیرى از مهره هاى درشت حکومت قبلى در ترکیه و تحرکات سیاسى آنها، نقل مکان استاد سیاف از دهلى به استانبول و ایجاد دفترى در آنجا، رفت و آمدهاى رهبران سیاسى نظیر محقق، عطاء و صلاح الدین و دید وادیدها و رأیزنى هاى آنها پیرامون اوضاع کشور، همه و همه دال بر تغیر رویکرد ملایم انقره نسبت به طالبان است. و حالا موج اعتراضات در فاریاب که نوید اولین جرقه هاى قیام علیه امارت طالبان محسوب میشود.

دوستم بعنوان رهبر سنتى و انحصارى جغرافیاى ازبیک نشین افغانستان در سالهاى اخیر، نفوذ عمیق و گسترده اى در آنجا بخود اختصاص داده. این سیطره قبلاً که روسها دست برتر را در قضایاى افغانستان داشتند، با حمایت هاى همجانبه ازبیکستان و در زمان حضور امریکا در کشور ما، بالوسیله ترکیه بعنوان عضو ناتو تأمین شده. چنانچه دیده شده، دوستم همواره با طیف هاى مختلف گروپ هاى مسلح ازبیک اعم از متحدین جمهوریت، جمعیت، طالب و و در تماس بوده. زمانیکه در محدودیت بسر برده، براى حفظ سلطه بالقوه اش در جغرافیاى ازبیک نشین، برخى از قوماندانان ازبیک را به صفوف رقبایش فرستاده و مادامیکه خودش مطرح بوده، دو باره آنها را بدور خودش جمع نموده. که همکارى زیک زاکى برخى از قوماندانان ازبیک تبار جمعیت اسلامى با وى، رفت و آمد قیصارى بین دولت و جنبش و عده اى دیگر مصداق این مدعاست. از همین روست که توانسته، تمام توطئه ها علیه خودش را بساده گى خنثىٰ نماید و از هر حادثه اى سر بسلامت ببرد.

در سالهاى اخیر با قوت گرفتن طالبان در شمال، برخى از قوماندانان حوزه ترکستان به مشوره و هدایت دوستم به صفوف طالبان پیوستند و در رکاب آنها جنگیدند. از آنسو، هر چند طالبان به هیچ نیروى غیر پشتون اعتماد ندارند، اما با کسب تجربه از گذشته، اینبار کوشیدند، از حضور طالبان تاجیک، ازبیک و هزاره در ساحات اقوام متذکره بهره بردارى نمایند تا حساسیت ها و مقاومت هاى محلى علیه شان تحریک نشود. اما حالا که خود را در پیروزى مطلق مى بینند و مى خواهند در همه جا خود شان ( طالبان پشتون )حضور و تسلط داشته باشند، تدریجاً به فکر تصفیه و تضعیف طالبان غیر پشتون اند.

احتمالاً استخبارات طالبان به اطلاعاتى دست یافته اند که گواه روابط پنهانى قوماندان مخدوم عالم با جنرال دوستم است. بناً قبل از آنکه دوستم در منطقه فعال شود، دست به کار شده او را دستگیر نمودند. حالا توپ در میدان طالبان است که آیا با ترفندى قوماندان مذکور را رها و غائله فاریاب را خاموش خواهند ساخت، یا اینکه با لجاجت و سرکوب متوسل مى شوند و دامنه نارضایتى ها به ولایات دیگر توسعه مى یابد و سرانجام در تداوم بحران پاى دوستم فرصت طلب به منطقه کشانده خواهد شد. البته این بار یارمحمد دوستم است که در سایه نفوذ، اعتبار و تجربه پدرش به صحنه خواهد آمد. اگر متوجه باشیم، در این اواخر در صفحات فیسبوک و توییتر اعضاى خانواده و افراد نزدیک به جنرال دوستم، به دفعات خوانده ایم که سخن از بازگشت را مطرح کرده اند.

مضافاً زمزمه هایى نیز است که اگر طالبان به خواستهاى جامعه جهانى و قدرت هاى بزرگ، مبنى بر ایجاد حکومت فراگیر تن ندهند و بر حاکمیت انحصارى شان پافشارند، بعید نیست با آغاز بهار، هسته هاى مقاومت نظامى در شمال به محوریت احمد مسعود، عطاء محمد نور، محمد محقق و جنرال دوستم از همین حالا نطفه گذارى شود. تا با فشار وارد نمودن از آن طریق، طالبان را وادار به انعطافى نمایند که با فشار هاى سیاسى و محدودیت هاى اقتصادى تا حال کارساز نبوده است. کشور هاى ناراض از وضعیت افغانستان، نظیر روسیه، ترکیه و متحدان شان، در تماس ها و نشست هاى شان با گروه هاى داخلى مخالف طالبان از آزاد سازى ٩ ولایت شمال در بهار پیشرو سخن زده اند.

به نظر این قلم، اگر طالبان موفق نشوند غایله فاریاب را با تدبیر حل و فصل نمایند، دامنه این اعتراضات گسترده شده، به ولایات دیگر سرایت خواهد کرد که یا مستلزم عقب نشین بیشتر طالبان و یا موجب سرکوب خشن تر معترضان خواهد بود، که در هر دو صورت، طالبان ضرر خواهند نمود. دور از انتظار هم نیست، که روزى ترکیه، مشابه ایران، میزبان نشستى میان ملا متقى و جنرال دوستم روى قضیه فاریاب و سهم ازبیکان در حکومت باشد.

انکشاف اوضاع در آینده، صحت و سقم این پیش بینى ها را تثبیت و مشخص خواهد نمود.

محمد عارف منصوری