در گیم مرغها chicken game کی برنده است؟

در هفته‌ گذشته بازی سیاسی در فضای موافقتنامه صلح آمریکا و طالبان متفاوت شد، حالا بازیگران به گونه متفاوت گیم می‌زنند. از دهه ۱۹۹۰ به بعد، همه با دو شیوه سیاست‌ورزی به‌خوبی آشنا هستند؛ “سیاست پیشاوری” و “سیاست انجویی”. اما روند بازی سیاست در حال تغییر است. بازیگرانی که هنوز به سبک و سیاق سابق بازی کنند، می‌بازند و از دور بازی بیرون خواهند شد، چگونه؟

رهبران جهادی بین خود سیاست پیشاوری بازی می‌کردند. در این کار خبره و کارکشته شده‌اند. بازی روند ساده دارد؛ نشست، جلسه بر سر تقسیم چوکی روی کاغذ، توافق روی کاغذ، ائتلاف، نمایش قرآن‌وقسم برای جلب اعتماد مردم. فردا؛ شکست توافق، جنگ و جنجال مجدد و تلاش میانجیگران برای نشست، و جلسه‌ای دیگر …

در دوره جدید، تکنوکراتهای از غرب برگشته نوعی دیگر سیاست را وارد کردند. سیاست انجویی بر مبنای نوشتن پروپازل و گرفتن فند از خارجیها استوار است. برخی استاد پروپازل شدند، جمعی شاگردشان، منافع کلانی به جیب زدند.

یک نمونه از سیاست پیشاوری به یاد نداریم که به‌درستی عملی شده باشد. اصلا پیش از ورود به جلسه همه می‌فهمند که عملی نیست اما راه دیگری هم نبود. مثل بازی کودکان، اگر بازی نکنند، چه کنند؟ کار مفید دیگری ندارند. متاسفانه سیاست‌ پیشاوری آسیب زیاد به افغانستان زد و زمینه نفوذ و دخالت سازمان‌های استخباراتی و حتی پای سفارتهای کشورهای منطقه را در سیاست افغانستان به آسانی باز کرد.

سیاست انجویی افغانها را دچار توهم کرده است. کشورهای دونر سخاوتمندانه به‌خاطر این میلیونها دالر نمی‌دادند که افغانها پروپازل خوبی نوشته‌اند. تصمیم به خرج پول در افغانستان قبلا در پایتخت‌های اروپایی گرفته شده بود. مثل پدری که به خاطر اول نمره شدن پول جیبی به بچه‌هایش می‌دهد، اما اگر نمره خوب نگیری هم پول جیبی را در نظر گرفته. از نظر کشورهای تمویل‌کننده برای ارتقای ظرفیت حکومتداری خود افغانها خوب است که پول را بنا به یک برنامه خرج کنند. اما هیچ‌گاه پول کمک به دولت یا به انجوها و در پروژه‌ها بنا به پروپازل خرج نشد.

بازی جدید اما متفاوت است، نه انجویی و نه پیشاوری است. اولین شینگ بازی خود را در مراسم‌های تحلیف ریاست جمهوری نشان داد. به این وضعیت در تئوری بازیها game theory بازی مرغها chicken game و یا بازی عقاب و کبوتر hawk–dove game می‌گویند. (تئوری‌ بازیها در تحلیل سیاست افغانستان مناسبتر از هر تئوری دیگر است.)

قانون بازی مرغها این است که هر طرف زودتر تسلیم شد، بازنده است و در نتیجه هیچ‌کدام تسلیم نمی‌شود. مثل حرکت موتر دو نوجوان به سرعت به سمت هم است، هرکدام زودتر کنار کشید، برنده و دیگری ترسوو بازنده شمرده می‌شود. در بازی مرغها دیوانه برنده است، چراکه عاقل کنار می‌کشد. اگر هر دو دیوانه باشند موترها را به قیمت جانشان بهم می‌کوبند. در بازی شاهین و کبوتر جنگ بر سر منفعتی است که ارزش جنگ را ندارد. اگر بازی ادامه یابد، بازیگران وارد گیم سنگ، کاغذ، قیچی می‌شوند. (به کسانی که در کودکی این بازی را نداشتند؛ گیم بین دو نفر با حرکت سریع شکل دست به این صورت است که قیچی/دوانگشت باز کاغذ ره می‌برد، کاغذ/دست‌صاف سنگ رامی‌پوشانه، سنگ/مشت قیچی را می‌شکنه)

اشرف غنی، داکترعبدالله را دستکم گرفته بود، فکر نمی‌نکرد جرات می‌کند و با برگزاری مراسم تحلیف، خود را رئیس جمهور اعلام می‌کند. داکتر عبدالله هم لج خاص اشرف‌غنی را دستکم گرفته بود، فکر می‌کرد ریاست اجرایی را در آخرین لحظه به او می‌دهد. در نتیجه برداشت غلط از همدیگر، افغانستان دو رئیس جمهوره شد.

اشرف‌غنی در روز نخست در بدست آوردن حمایت بین‌المللی پیش افتاد، اما داکتر عبدالله بنا به تجربه اپراتیفی جهادی عملا دفترهای صدارت را زودتر اشغال کرد. صالح و دانش معاونان غنی بیرون ماندند. روز دوم اشرف‌غنی فرمان لغو بودجه و امکانات ریاست اجرایی یعنی دفتر داکتر عبدالله را صادر کرد و در برابرش عبدالله چه کرد؟ سعی کرد سطح تنش را بالا نبرد escalate، تا کار به خشونت نکشد. (گیم عقاب و کبوترنشود) به‌احتمال زیاد داکترعبدالله فردا یک گام اپراتیفی متفاوت برمی‌دارد اما ملایمت زیاد عبدالله سبب می‌شود که غنی پیش‌تر آمده و حلقه محاصره را تنگتر کند. (مثل گیم سنگ کاغذ قیچی می‌شود، مطالعات رفتارشناسی نشان داده که در این بازی، برنده حرکت قبلی را تکرار می‌کند اما بازنده حرکت دیگری را می‌رود.)

هیچ کدام از دو بازیگر علاقه‌ای به کاربرد زور و خشونت ندارند، چراکه ریسک جنگ داخلی خطرناکتر است. نیروهای امنیتی دو پارچه می‌شود (مثل کوبیدن موترهای نوجوانان بهم در گیم مرغها)، بازی تمام می‌شود یا کنترل بازی از دستشان خارج می‌شود.

اما، بازی جدی هنوز شروع نشده؛ توپ در زمین طالبان در دوحه قطر است، این طالبان است که انتخاب می‌کند که با غنی مذاکره کند یا عبدالله یا هیچ‌کدام؟

یاسین رسولی