در همسایگی آتش و شرارت

دیروز هفتاد و دومین سالروز کشتار معترضان پشتون توسط نظامیان پاکستانی در منطقه «بابر» از توابع «چارسده» ایالت خیبر پشتونخوای پاکستان بود.

چهاردهم اگست، مصادف با هفتاد و سومین سالروز جدایی پاکستان از هند است. سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۴۸میلادی، ایام پُر التهابی برای پاکستان به شمار می‌رفت که به تازگی در جغرافیای جهان، اعلام وجود کرده بود. «عبدالغفارخان» مشهور به «پاچاخان»، رهبر جریان رضاکاران یا «خدایی خدمتگاران»، مخالف سلطه سیاستمداران و نظامیان پنجابی بر سرزمین‌های اقوام شمال هند بود. این یار «گاندی»، قبل از جدایی پاکستان، پیش‌بینی کرده بود که با شکل‌گیری این کشور به دست پنجابی‌ها، نه تنها پاکستان برای اقلیت‌های قومی این سرزمین بلکه برای همه مردمان منطقه به دردسر بزرگی تبدیل خواهد شد. دوراندیشی این رهبر جریان عدم خشونت و تشدد، در اندک زمانی به واقعیت پیوست و از همان ابتدا اداره کشور تازه‌تأسیس پاکستان به دست پنجابی‌ها افتاد. این رهبر و سیاستمدار پشتون، بعد از ایجاد پاکستان نیز به مخالفت خود علیه نظامیان پنجابی ادامه داد و چند ماه بعد از جدایی پاکستان از هند، راهی زندان شد. هواداران و اعضای خدایی خدمتگاران در اعتراض به دستگیری عبدالغفارخان، در ۱۲ اگست ۱۹۴۸ در منطقه بابر تجمع کردند که توسط ارتش و پلیس پاکستان به رگبار بسته شدند. گفته می‌شود که در این رویداد بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ تن از پشتون‌های اقوام مختلف مناطق قبایلی پاکستان جان باختند.

هر چند عبدالغفارخان آنچه می‌خواست، به آرزویش نرسید ولی راه مبارزه با سلطه حاکمان پاکستانی را هموار کرد. پس از فروپاشی و انحلال جریان خدایی خدمتگاران، احزاب و جریان‌های متعددی از پشتون‌ها مثل حزب «عوامی ملی» و اخیراً «جنبش نجات پشتون‌ها» شکل گرفته‌ اما تاکنون پشتون‌ها موفق به شکست انحصار قدرت در پاکستان نشده‌اند. با این که مبارزه پشتون‌های پاکستان علیه دولت مرکزی و نظامیان کشور خود، یک موضوع کاملاً داخلی پاکستان است اما از آنجا که اوضاع پاکستان، تأثیر مستقیمی روی اوضاع افغانستان دارد، پس نباید از مسائل داخلی پاکستان غافل بود. این نکته هم بر کسی پوشیده نیست که پاکستان از آغاز شکل‌گیری تاکنون لحظه‌ای دخالت در امور داخلی افغانستان را متوقف نکرده است؛ و یکی از دلایلی که این کشور با فراغ‌خاطر به بازی در افغانستان ادامه داده، نبود یک جریان قوی مخالف در داخل پاکستان بوده است. اگر پاکستان در چهار دهه اخیر، درگیر مشکلات داخلی می‌بود، سیاستمداران آن کمتر فرصت دخالت را در افغانستان، پیدا می‌کردند. بنابراین، به هر اندازه که پاکستان درگیر مسائل داخلی باشد، به همان اندازه افغانستان به عنوان کشوری که در همسایگی کانون آتش و شرارت قرار دارد، از آتش‌افروزی‌های پاکستان در امان خواهد بود.

محمد مرادی