تنش عربستان و قطر به کدام سمت و سو می رود؟

همزمان با سفر ترامپ به عربستان و نشست اسلامی- آمریکایی برخی کشورهای اسلامی در ریاض،  برخی تنش ها در بین کشورهای عربی همچون عربستان و قطر به وجود آمد. خبرگزاری رسمی الجزیره طی گزارشی اظهارات شیخ تمیم امیر قطر در جمع فارغ التحصیلان هشتمین دوره آموزشی خدمت نظام وظیفه در پایگاه هوایی العدید منتشر کرد که موجب تنش و جنگ سردی بین قطر و عربستان و برخی کشورهای عربی همچون مصر، بحرین و امارات شد. همچنین عربستان به قطع ارتباط دیپماتیک و همچنین مسدود کردن مرزهای خود با قطر کرد که بدین منظور قطر یک نوع تحریم مشترک از سوی سایر کشورهای عربی نیز شده است.

سخنان امیر قطر حول ۶ محور ذیل مطرح شد:

1. – ایران قدرتی منطقه ای و مرکز ثقل منطقه ای و اسلامی است و نباید به دنبال تنش با ایران در منطقه بود. (هیچ عقلانیتی در تنش با ایران وجود ندارد.)
2. – قطر هم با ایران و هم با آمریکا رابطه دارد و ما برای قدرتمند شدن نیازمند ارتباط با قدرت ها هستیم. (اذعان به قدرت منطقه ای ایران)
3. – حزب الله لبنان یک جنبش مقاومت است.
4. – روابط دوحه و تل آویو خوب است  و این حق قطر است که هم با اسراییل و هم فلسطین(حماس) رابطه داشته باشد و دو طرف مستمراً با هم در ارتباط اند.
5. – عربستان باید بر امور فقرای خود تکیه کند تا قراردادهای میلیاردی تسلیحاتی!
6. – قطر از پایگاه های نظامی خود در برابر تجاوزات کشورهای همسایه محافظت و استفاده خواهد کرد. (منظور پایگاه العدید مهم ترین پایگاه نظامی آمریکا در حوزه خلیج فارس)

این اظهارات امیر قطر با واکنش عربستان و برخی کشورهای عربی همچون مصر، بحرین و امارات روبرو شد و در پاسخ به این اظهارات کشورهای فوق اقدام به فیلتر خبرگزاری الجزیره کردند.

چرایی تنش قطر و عربستان

در خصوص تنش بوجود آمده میان قطر و عربستان به چند محور ذیل می توان اشاره کرد:

1. ۱- سفر اخیر ترامپ به عربستان: دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بنابر دلایل مختلفی همچون تشکیل ائتلافی ضد ایرانی(مقابله با نفوذ ایران در منطقه)، تامین منابع مالی و نجات اقتصاد آمریکا، نقش فعال و بیشتر آمریکا در منطقه  و گسترش هژمونی نظامی آمریکا با هدف مقابله با رقبای منطقه ای و بین المللی آمریکا و… به عربستان سفر کرد. در جریان این سفر قرار داد تسلیحاتی به ارزش ۳۵۰ میلیارد دلار به امضا طرفین رسید که ۱۱۰ میلیارد دلار آن به صورت آنی بود. از آنجایی که بنابر گزارش موسسه بین المللی صلح استکهلم  در بازه زمانی۲۰۰۷تا۲۰۱۲ در مقایسه با ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ میلادی،۸۶ درصد فروش تسلیحات آمریکا افزایش داشته که بخش عمده آن مربوط به خرید تسلیحاتی از سوی عربستان و قطر بوده است. قطر بنابر تغییر موازنه نظامی به سود عربستان با انعقاد قرار داد جدید خطر بزرگی برای آینده و نقش خود در منطقه احساس می کند. در واقع مقامات قطر  نسبت به محور شدن عربستان در بین کشورهای عربی  وشورای همکاری خلیج فارس به عنوان بازیگری که حرف اول  وآخر را بزند احساس خطر کرده وسابقه تاریخی موضوع از جمله قراردهایی که صدام با کشورهای غربی برای به انزوا کشاندن ایران انجام می داد اما نهایتاً به اشغال کویت پرداخت بر نگرانی قطری ها افزوده است.

1. ۲- تناقض در سیاست خارجی عربستان و قطر: سیاست خارجی عربستان وقطر از بُعد ایدئولوژی دارای تفاوتی محسوس است. قطر از طرفداران اخوان المسلمین و حماس است. این در حالی است که عربستان از مخالفان جدی اخوان المسلمین در منطقه است.
2. در مورد چرایی حمایت قطر از اخوان المسلمین باید گفت که:
3. نخست؛ اخوانی ها هیج زمانی سازمان رسمی در قطر شکل نداده و بیشتر تمایل به امور تربیتی فرهنگی داشتند  واین مساله نگرانی حکومت را از فعالیت های سیاسی اخوان المسلمین که اکنون اصلی ترین حزب رقیب  واپوزیسیون در اکثر کشورهای عربی است، برطرف می ساخت.
4. دوم؛ از زمانی که جمال عبدالناصر اخوانی ها را سرکوب کرد بسیاری از رهبران اخوان همچون یوسف قرضاوی،عبدالبدیع صقر وکمال ناجی به قطر رفتند و در آنجا نیز با اقبال پادشاه وقت قطر،علی عبدالله آل ثانی روبرو شدند واین رهبران اخوان تاثیر فراوانی بر حاکمان قطر داشته اند.
5. سوم؛ قطر و عربستان در بُعد سیاست خارجی با یکدیگر رقابت دارند و قطر نیز همواره سعی نموده در تضاد با منافع سعودی ها جانب اخوان را بگیرد.
6. شایان ذکر است که تاکنون بین عربستان و قطر تنش های مختلفی به وجود آمده که در برخی موارد منجر به جنگ نیز شده است. قطر و عربستان تاکنون در سه مقطع دچار درگیری وتنش شده اند:

الف)جنگ خفوس در سال ۱۹۹۲ که بر سر اختلافات مرزی دو کشور شعله ور شد که در جریان آن یک افسر سعودی و دو افسر قطری کشته شدند. مقامات سعودی همچنان ادعای مالکیت ۲۳ مایل از سواحل جنوب شرقی قطر را دارند.

ب) تلاش موفقیت آمیز کودتای سفید به رهبری شیخ حمد بن خلیفه، ولیعهد وقت قطر علیه پدرش که وی در سفری رسمی به قاهره رفته بود. نقش عربستان در این کودتا کاملاً مشهود بود.

ج)  دخالت نظامی عربستان، امارات و بحرین در فوریه۱۹۹۶ برای سرنگونی حمد بن خلیفه امیر سابق قطر وبازگرداند پدرش به قدرت که در هتلی در ابوظبی اقامت داشت. این دخالت موفقیت آمیز نبود تنش عربستان و قطر را به دنبال داشت و عجيب اينکه قطر امير سلمان بن عبدالعزيز (پادشاه کنوني سعودي) و برادرش امير سلطان وزير دفاع وقت سعودي را به طراحي واقعي کودتا متهم کرد. نمونه آخر تنش میان دو کشور هم به سال ۲۰۱۴ باز می گردد که عربستان به همراه چند کشور عربی سفرای خود را به مدت یک سال از قطر فراخواند.

1. ۳- متهم دانستن قطر به تروریسم:در سفر اخیر ترامپ به منطقه، عربستان سعی داشت به گونه ای نوک پیکان حمایت از تروریسم را از سمت وسوی خود به دیگر کشورها نشانه رود. قطر نیز از ترس چنین امری واکنش مستقیمی از خود نشان داد. برخی شواهد حاکی از آن است که تغییر نگاه مقامات آمریکا نسبت به قطر بخاطر لابی سعودی در آمریکاست وتروریست نامیده شدن حماس از سوی ترامپ در جریان سفر اخیر به عربستان نیز در این راستا قابل ارزیابی است. مجله فارین پالسی در گزارشی به قلم “جان هانا” از مقامات سابق وزرات خانه های دفاع و  خارجه آمریکا مدعی شده است که رفتارهای مقامات قطری”بهار عربی” در منطقه را به “زمستان اسلامی افراطی” تبدیل کرده است. حتی در این گزارش اذعان شده است که قطر در کشته شدن نظامیان آمریکا در عراق نقش داشته است.

1. ۴- رهبری جهان عرب: عربستان تاکنون نشست های مختلفی برای ائتلاف علیه ایران تشکیل داده است و با این کار به نوعی مترصد رهبری جهان عرب و زیر پوشش قرار دادن سایر کشورهای عربی تحت لوای خود است. قطر نیزبر پایه قدرت مهم در عرصه عربی با انجام چنین وقایعی از سوی عربستان مخالف است  و موضع گیری امیر قطر نیز از چنین وضعی نشات می گیرد. اخیراً نیز شبکه الجزیره در اقدامی کم سابقه اقدام به پخش مستقیم سخنان دبیر کل حزب الله لبنان کرد که علیه نشست ریاض مطرح شد.

1. سناریوهای پیش روی قطر
2. الف)قطر همه شروط عربستان را بپذیرد. بدین معنی که قطر اخوانی ها را اخراج و از حمایت حماس دست بردارد. به مثابه امری که ترکیه با فشار رژیم صهیونیستی در جهت عادی سازی روابط با این رژیم مسئولان حماس را اخراج کرد.
3. ب) قطر به محور ایران، عراق، سوریه و به طور کلی جبهه مقاومت ملحق شود.(این سناریو تا حدودی بعید به نظر می رسد)
4. ج) امیر قطر همچون عربستان به ترامپ و آمریکا باج دهد. بدین صورت که وی نیز با سفری به آمریکا همچون “محمد بن سلمان” قراردادی نظامی و به سود آمریکا با ترامپ امضا کند. آنچه مسلم است این است که اختلاف در ائتلاف ضد ایرانی کشورهای عربی منطقه با محوریت آمریکا به نفع جمهوری اسلامی ایران است  و موضوع”ناتوی عربی” را به محاق خواهد برد. اما نکته مهم اینجاست که کشورهای عربی به مثابه بازیگران  و مهره هایی هستند که توسط بازیگران اصلی یعنی آمریکا جهت و حرکت آنها مشخص خواهد شد. بنابراین سناریو سوم محتمل تر است و آمریکا نهایت بهره و سود اقتصادی را از این تنش و رقابت عربستان و قطر در جهت فروش تسلیحات نظامی خواهد برد.

1. ارزیابی نهایی
2. عربستان قصد دارد که با تنبیه قطر به سایر کشورهای عربی این پیام را برساند که هرگونه مخالفت با تصمیم های ریاض در منطقه با واکنش سختی از سوی عربستان مواجه خواهد شد. همچنین رسانه های عربی به دنبال القای این امر هستند که ائتلاف غربی-عبری را موجه جلوه داده و ایران هراسی را القا کنند. موشه یلعون وزیر دفاع سابق اسراییل در واکنشبه تنشقطر و عربستان گفت با کشورهای عربی جز قطر در یک کشتی حرکت می کنیم… دشمن شماره یکما ایران است. از سوی دیگر بنا بر تحریم های عربستان علیه قطر و اظهارات وزیر خارجه قطر مبنی بر دوست بودن این کشور با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، قطر احتمالا از مواضع خود کوتاه خواهد آمد.