بررسی موانع و چالش های اقتصادی استقلال کردستان عراق

پس از سقوط صدام و شکل گیری عراق نوین، اقلیم کردستان عراق که از سال ۱۹۹۱ میلادی تحت تسلط اکراد با مرکزیت اربیل اداره می شد؛ توانست به عنوان منطقه ای خودمختار در مسیر رشد و شکوفایی اقتصادی قرار گیرد. این شکوفایی ناشی از درآمد نفت و یا اختصاص ۱۷درصد بودجه عراق به سه استان شمالی بود که فعالیت های مختلف تجاری، بازرگانی و عمرانی در منطقه و ساخت و سازهای مختلف را در پی داشت و بر این اساس توانست در عراق ناامن مدلی نسبتاً موفق از ثبات، رشد و توسعه اقتصادی را به نمایش بگذارد و از سویی با اولویت دادن به مراکز سیاحتی و انتخاب اربیل به عنوان پایتخت گردشگری جهان عرب علاوه بر جذب شرکت های بزرگ خارجی، منطقه ای توریستی برای اعراب و سرمایه داران عراقی گریزان از ناامنی ایجاد نماید. بر این اساس هتل های بسیاری در اقلیم ساخته شد. تعداد هتل ها از ۱۰۶هتل در سال ۲۰۰۷ به حدود ۶۰۰ هتل در سال ۲۰۱۴ و از ۴۹ متل به ۳۳۵، از ۲۹میهمان پذیر به ۷۵ و از ۱۲۹رستوران در سال ۲۰۰۷ به ۱۶۵۸رستوران در سال ۲۰۱۴ افزایش یابد.

از طرفی فعالیت سیاسی و اقتصادی اقلیم کردستان عراق، کشورهای زیادی را متوجه شمال عراق کرد. به نوعی که تعداد نمایندگی های کشورهای خارجی در اربیل در ابتدای سال ۲۰۱۶ به نزدیک ۳۵ سرکنسولگری، نمایندگی و دفتر رسید. به نحوی که علاوه بر ایران و ترکیه در همسایگی عراق، کشورهای تاثیر گذاری همچون امریکا، آلمان، انگلیس، فرانسه، چین و کشورهای عربی و حتی عربستان سعودی نیز وارد این منطقه شدند.

در کردستان عراق بدلیل وجود امنیت نسبی، توان مالی نسبتاً بالا و ظرفیت های سرمایه گذاری متنوع در حوزه های نفت، معدن، تجارت و ساخت و ساز و همچنین اعطای تسهیلات ویژه برای سرمایه گذاران به ویژه خارجی ها، باعث رشد سریع این منطقه گردید. اقلیم علاوه بر ۱۷ درصد از بودجه کل عراق، اقدام به فروش نفت می نمود. و درآمدهای گمرکی که از مرزهای ایران و ترکیه نیز عاید این منطقه می شد، باعث شد تا مردم این منطقه از رفاه بهتری نسبت به مردم سایر نقاط عراق برخوردار شوند.

عوامل ایجاد بحران اقتصادی اقلیم کردستان عراق

1. ۱- قطع بودجه اقلیم توسط حکومت مرکزی: از همان ابتدا اختلافات بین بغداد و اربیل بر سر موضوعات مختلف وجود داشت. یکی از آنها، فروش نفت اقلیم بدون هماهنگی با بغداد بود. شرکت های خارجی بسیاری مانند اکسون موبیل، شورون امریکا، توتال فرانسه، گاز پروم روسیه و … به کار کشف و استخراج نفت در اقلیم کردستان عراق مشغول بکار هستند. موضوع فروش غیر قانونی نفت توسط اقلیم کردستان از طرف حکومت مرکزی مطرح گردید و باعث شد تا از ابتدای سال ۲۰۱۴، بودجه اقلیم را قطع کند و این شروع مشکلات کردستان عراق بود. البته توهم سران احزاب مبنی بر اینکه با فروش روزانه حدود ۶۵۰هزار بشکه نفت خام و افزایش آن به ۱میلیون بشکه در روز، استقلال نفتی حاصل خواهد شد و بودجه خود را تامین نمایند. با عنایت به قیمت پایین نفت اقلیم و کاهش شدید قیمت نفت، علناً هزینه های استخراج به سختی تامین می شد و همچنین عدم دست یابی به اهداف تعیین شده و افزایش تنش ها با بغداد به یکی از علل بحران مالی اقلیم تبدیل شد.
2. ۲- حمله داعش به عراق و اقلیم کردستان عراق: از طرفی ورود گروه تکفیری داعش به عراق و تصرف استانها و شهرهای مختلف عراق از جمله موصل، بخش زیادی از درآمد حکومت مرکزی را متوجه مقابله با داعش و ساماندهی مردم نمود. حکومت اقلیم در ابتدا مطمئن بود که داعش به سمت مرزهای کردستان حرکت نمی کند، ولی با حمله داعش به کردستان و تصرف بسیاری از مناطق و شهرها و نزدیک شدن به اربیل، اقلیم مجبور شد هزینه های زیادی را صرف مقابله با آنان و خرید سلاح و تجهیزات نماید. که این امر ابتدا امنیت منطقه را که سرمایه گذاران با اتکا به آن، این منطقه را برای کار و اقامت خود تعریف کردند، زیر سوال برده و از سویی توان حکومت محلی را برای تخصیص بودجه به چالش کشید. از اینرو بسیاری از شرکتهای خارجی از اقلیم خارج شده و میزان گردشگران نیز به شدت کاهش یافت.
3. ۳- پناه آوردن آوارگان به اقلیم: از جمله مشکلات دیگر اقلیم، وجود آوارگان عراقی و سوری در این منطقه می باشد که همراه با بحران اقتصادی کنونی باعث گسترش ناهنجاری های اجتماعی و افزایش هزینه ها شده است. طبق آمار، بیش از ۵/۱ میلیون آواره در مناطق مختلف کردستان عراق مستقر شده اند.
4. ۴-تکیه بر اقتصاد نفتی و پایین آمدن قیمت جهانی نفت: یکی از عوامل مهم دیگر که باعث بحران مالی شده است، تکیه کشور عراق و اقلیم کردستان عراق بر اقتصاد نفتی و پایین آمدن قیمت جهانی نفت می باشد. وابسته بودن کشور عراق و اقلیم کردستان عراق به فروش نفت باعث شده تا بعد از پایین آمدن قیمت جهانی نفت بر مشکلات این کشور افزوده شود. نکته مهمی که وجود دارد، طبق اعلام مسئولین اقلیم، نفت این منطقه برای حدود یک سال آینده با قیمت بسیار پایین پیش فروش شده است.

عواقب و پیامدهای بحران اقتصادی اقلیم کردستان عراق

1. – کاهش تعداد گردشگران: مشکلات اقتصادی و حملات داعش به اقلیم کردستان عراق باعث شد تا گردشگری با افت ۷۰درصدی مواجه شود. البته حکومت اقلیم کردستان عراق برنامه هایی برای جذب گردشگر دارد که از جمله آن برگزاری کنفرانس گردشگری می باشد.

در بحران اخیر بیش از ۱۴۰ هتل تعطیل و مابقی بصورت نیمه تعطیل و در صدد تعطیلی درآمده اند.

1. – خروج شرکت های خارجی: مشکلات موجود باعث خروج بسیاری از شرکت های خارجی اعم از پیمانکاری، نفتی، بازرگانی و … از اقلیم کردستان عراق شده است که پیشتر به دلیل وجود امنیت و رشد بالای این منطقه وارد شده بودند.
2. – بدهی زیاد دولت اقلیم به شرکت های پیمانکار و نفتی: دولت اقلیم در قبال انجام کار، بدهی زیادی به شرکت های پیمانکار و همینطور شرکت های نفتی تامین کننده سوخت برای نیروگاههای برق، را بر عهده دارد.
3. – قطع مکرر برق: به دلیل عدم توانایی خرید سوخت مورد نیاز نیروگاهها، تعدادی از آنها تعطیل شده است. کشور عراق از ابتدا برای تامین برق کامل مردم دچار مشکل بود. اما کردستان عراق در طی سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ توانسته بو در طول شبانه روز نزدیک به ۲۰ ساعت برق مورد نیاز مردم را تامین نماید که در اوج بحران اقتصادی اقلیم، قادر به تامین حدود ۶ تا ۸ ساعت برق خانوارها بود.
4. – عدم توان پرداخت حقوق کارمندان دولت: بحران کنونی به جایی رسیده است که حکومت اقلیم توان پرداخت حقوق کارمندان خود را ندارد. البته این بر می گردد به عدم انجام کارهای زیربنایی و تعداد زیاد حقوق بگیران در منطقه. تقریباً در زمانی حقوق ۶ ماه کارمندان به تعویق افتاده بود.
5. – اعتراضات مردم: یکی از پیامدهایی که بحران کنونی در پی داشته است، بر می گردد به عدم توانایی پرداخت حقوق و مایحتاج مردم که اعتراضات گسترده در شهرهای مختلف اقلیم را منجر شد. اعتراضات در سطح مردم و جوامع مختلف شغلی مانند پرستاران، پزشکان، اساتید دانشگاه، معلمان و حتی پلیس و نیروهای پیشمرگه رسیده است.
6. – بستن چاههای نفت: به دلیل عدم توانایی برای تامین بودجه و هزینه های استخراج نفت، نسبت به بستن تعدادی از این چاهها اقدام نموده اند.
7. – پناهجویان: در بحران کنونی کشورهایی مانند فرانسه اقدام به جذب و دادن اقامت به شهروندان کرد کردند. بسیاری از مردم مستضعف نیز به منظور رهایی از این وضعیت اقدام به پناه آوردن به کشورهای اروپایی نمودند که بسیاری از آنها در مسیر، جان باختند.

راهکارهای اقلیم کردستان عراق برای رهایی از بحران

1. – ارائه طرح اصلاحات اقتصادی: طرحی در قالب اصلاحات و ریاضت اقتصادی از طرف مسئولین اقلیم ارائه شده است که بازنگری روی سیستم اداری و ساماندهی و نظارت امور مالی در این طرح می باشد و اقداماتی نیز در این خصوص انجام داده اند.
2. – برخورد با مفسدین اقتصادی: فساد افتصادی و اداری در اقلیم کردستان عراق وجود داشت ولی در بحران کنونی احزاب اپوزیسیون اقدام به انتشار مواردی از فسادها نموده اند.

نتیجه گیری

اقلیم کردستان عراق با بدهی حدود ۲۸ میلیاردی و عدم تامین مایحتاج مردم به سمت ورشکستگی پیش می رود. اعتراضات مردم زیاد شده است، تا جاییکه به نیروهای پلیس و پیشمرگه رسیده است. نکته جالب اینکه مسئولین اقلیم کردستان و احزاب موجود با وجود این همه مشکلات اقتصادی، نسبت به رفع مشکلات سیاسی خود اقدامی انجام نمی دهند و دائماً بر سر مسائل مختلف از جمله ریاست اقلیم با هم مشاجره می نمایند. مسئولین اقلیم که خود قادر به رفع مشکلات جامعه نیستند، دم از جدایی از عراق و استقلال می زنند.