انفجار مکه و سناریوهای محتمل

منصور الترکی، یکی از مقامات امنیتی عربستان گفته است که هدف اعضای این گروه انجام حمله تروریستی بود که «امنیت مسجد الحرام و زائران آن را هدف قرار» می‌داد. بنابر گفته این مقام امنیتی، اعضای این گروه در سه نقطه مختلف در استان جده و شهر مکه مورد حمله نیروهای امنیتی قرار گرفتند. ترکی همچنین اعلام کرد: در جریان این عملیات یک مهاجم انتحاری با منفجر کردن خود در مکه موجب زخمی شدن، سه زائر و پنج تن از نیروهای امنیتی شد.

این برای اولین بار است که طی چند سال گذشته مقامات سعودی از اقدامات تروریستی در مکه خبر می دهند. پیش از این بعضی شهرهای شیعه نشین عربستان از جمله قطیف، شاهد حملات تروریستی بود که داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت؛ اما هنوز هیچ گروهی تروریستی انفجار روز جمعه را به عهده نگرفته است و همین مسئله به ابهامات خبرهای مربوط به انفجار تروریستی مکه می افزاید.

حملات تروریستی در مکه مکرمه را می توان از سه زاویه مختلف مورد بررسی قرار داد. این حملات درست دو روز پس از کنار گذاشتن محمد بن نایف از ولیعهدی ملک سلمان صورت گرفت که از آن به عنوان کودتای نرم یاد شد. در پی این اقدام محمد بن سلمان فرزند پادشاه کنونی به عنوان ولیعهد جدید انتخاب شد.

بعضی ناظران معقتدند این حملات با هدف منحرف کردن افکارعمومی عربستان رخ داده است تا نسبت به آنچه در کاخ های پادشاهی اتفاق می افتد حساسیت نشان ندهند. همچنین این انفجارها می تواند بهانه مناسبی برای محمد بن سلمان فراهم آورد تا با تشدید فضای امنیتی کنترل خود را افزایش دهد تا هرگونه اعتراض و نارضایتی احتمالی را سرکوب کند. آنچه باعث می شود تا این احتمال بیشتر قوت بگیرد، پیامی بود که یک معارض برجسته سعودی درباره نقش محمد بن سلمان در این انفجارها نوشت.

حمزه الحسن از معارضان سعودی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: خنثی شدن انفجار در حرم،‌ یک حادثه ساختگی بوده و هدف از آن جلب حمایت‌های مردمی از بن سلمان و سرپوش گذاشتن بر برکناری بن نایف از ولیعهدی و پیامدهای آن بوده است.

لازم به یادآوری است که محمد بن نایف از تمامی مسئولیت‌هایش از جمله ریاست شورای وزیران و وزارت کشور برکنار شد. باتوجه به اینکه هنوز هیچ گروهی مسئولیت حمله روز جمعه را به عهده نگرفته است این احتمال مطرح می شوند کسانی که در روز جمعه هدف قرار گرفتند، احتمالاً فعالان و افراد وابسته به بخشی از جریان های ناراضی پادشاهی سعودی بودند. هر چند گزارش و سندی که بتواند به این احتمال قوت بدهد وجود ندارد.

اما احتمال سوم این است که مواضع مقامات امنیتی عربستان درست است و عده ای تروریست قصد انجام عملیات خرابکارانه در مکه را داشتند. اگر این احتمال درست باشد یک بار دیگر این موضوع ثابت می شود که گروه های سلفی هر چقدر قابل استفاده باشند اما قابل کنترل نیستند و دیر یا زود علیه حامیان خود اقدام می کنند. آل خلیفه در طول چند دهه گذشت به ویژه در جریان بحران سوریه به صورت گسترده تروریسم سلفی را مورد حمایت سیاسی، مالی، تلسیحاتی و رسانه ای قرار داده است.

اقدام گروه های تروریستی علیه حامیان خود تنها به عربستان سعودی مربوط نمی شود و طی چند هفته گذشته شاهد انواع حملات تروریست های در شهرهای مختلف اروپا از جمله لندن، پاریس و بروکسل بوده ایم. براساس اسناد و گزارش های که وجود دارد کسانی که دست به این عملیات تروریستی زده اند، سابقه حضور در لیبی و یا سوریه را داشتند. در گزارشی که پایگاه خبری میدل ایست پس از انفجار منجستر در اوایل خرداد منتشر کرد به خوبی نشان داده می شود که چگونه سازمان های اطلاعاتی انگلیس شرایط سفر تروریست های سلفی را به لیبی و سوریه فراهم کرده اند.