امان الله خان

افغانستان که به بازی بزرگ مشهور است در طول تاریخ خود به ویژه تاریخ معاصر همواره فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده و در این میان استقلال، صلح سراسری،امنیت، رفاه و آسایش حلقات گمشده ای بوده اند که به آرزوهای دست نیافتنی شهروندان افغانستان تبدیل شده اند.

در میان تمام ناکامی ها و شکست هایی که افغانستان و مردم مظلومش در طول تاریخ تجربه کرده اند گاهی اوقات نکات برجسته ای که افغانستانی ها به آنها افتخار می کنند نیز یافت می شود و یکی از این نکات مثبت و غرور آمیز کسب استقلال افغانستان می باشد که در زمان پادشاهی امان الله خان مشهور به امان الله خان غازی اتفاق افتاده است.

امان الله خان که بود؟

افغانستان همان طور که می دانید کشوری ست که تمام پادشاهان گذشته و روسای جمهورش به استثناء حبیب الله کلکانی همه از قوم پشتون بوده است.

پشتون های افغانستان براساس اسناد تاریخی به دو طایفه بزرگ غلزایی و بارکزایی تقسیم می شوند و قدرت در افغانستان همواره بین این دو طایفه دست به دست شده و می شود.  شاه امان الله خان معروف به امان الله خان غازی از طایفه پشتون ها بارکزایی و سومین پسر حبیب الله خان پادشاه افغانستان بود.

امان الله خان در سال ۱۹۲۹ و به دلیل یک جنگ داخلی برخاسته از اصلاحاتی که وی در زمینه های مختلف از جمله اجتماعی  ایجاد کرده بود، از سلطنت کناره گیری کرد. پس از امان الله خان غازی، عنایت الله خان  مشهور به معین السلطنه به جای او نشست اما وی نیز زود استعفا داد و درست در همین زمان حبیب الله کلکانی به کابل حمله کرد و  ارگ پادشاهی را تصرف نمود.

دوران حکومت حبیب الله کلکانی خیلی کوتاه بود و در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی برابر با ۱۹۲۹ میلادی و بروز یک جنگ داخلی محمد نادرشاه از شاخه دیگر قوم محمدزائی از تبار پشتون ها به سلطنت رسید.

اوج نفرت علیه امان الله خان غازی

با روی کار آمدن محمد نادرشاه نفرت دولتی و عمومی در افغانستان علیه امان الله خان به حدی رسید که کسی جرأت نمی کرد نام امان الله خان را به زبان بیاورد.

حتی پس از کشته شدن نادرشاه در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی برابر با ۱۹۳۳ میلادی نیز این نفرت ادامه داشت. در  این سال ها امان الله خان در ایتالیا بود. نفرت دولتی علیه امان الله خان اما با مرگ نادر شاه کم کم از میان برداشته شد و برای نخستین بار در سال ۱۳۴۸ مصادف با ۱۹۶۹ میلادی محمد ظاهر شاه هنگام بزرگداشت از چهلمین سال استقلال افغانستان و در بیانیه جشن استقلال نام شاه امان الله خان را به نیکی یاد کرد.

سخن گفتن در مورد امان الله خان پس از روی کار آمدن حکومت مجاهدین در سال ۱۳۷۱ هجری خورشیدی برابر با ۱۹۹۲ میلادی آزاد شد.  

امان الله خان چگونه به پادشاهی رسید

همان طور که گفته شد امان الله خان پسر سوم حبیب الله خان پادشاه افغانستان بود. زمانیکه حبیب الله خان در سال ۱۹۱۹ کشته شد پسر بزرگش یعنی عنابت الله ملقب ه معین السلطنه که از قبل به جانشینی پدر تعیین شده بود می بایست به قدرت می رسید اما برادر حبیب الله خان که نصرالله خان نام داشت خود را جانشین برادر و شاه افغانستان خواند.

در این زمان، امان الله با بیان اینکه معین السلطنه از حق خود گذشته از کابلی ها برای خود بیعت گرفت و در ادامه با همکاری مردم و برخی از بزرگان توانست بر عمویش غلبه کرده دست او را از قدرت کوتاه کند.

کسب استقلال افغانستان

همان طور که گفته شد کسب استقلال افغانستان از انگلستان در زمان حکومت امان الله خان اتفاق افتاد و این افتخار برای همیشه به نام این پادشاه افغانستان که پرچم دار اصلاحات و نوآوری در کشور خوانده می شود ثبت گردید.

جنگ امان الله خان غازی با قشون انگلستان در سال ۱۹۱۹ میلادی اتفاق افتاد. این جنگ که سومین جنگ افغانستان با انگلستان بود و به جنگ استقلال شهرت دارد به امضای یک پیمان به نام پیمان راولپندی منجر شد. طی این پیمان انگلستان با چشم پوشی از برخی امتیازات خود استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت.

امان الله خان و اصلاحات

اصلاحاتی که امان الله خان غازی در زمان حکومتش انجام داد به مذاق برخی از سنت گرایان خوش نیامد و موجب اعتراض گسترده این طیف علیه شاه گردید. یکی از این اعتراضات و شورش ها شورش ملا عبدالله مشهور به ملای لنگ در سال ۱۹۲۴ میلادی علیه امان الله خان بود.

امان الله خان در سال ۱۹۲۵ میلادی سران قیام خوست را دستگیر کرد. شاه امان الله در سال ۱۹۲۶ حکومت مشروطه اعلام نمود و همچنان خود را شاه خواند. شاه در سال ۱۹۲۷ یک سفر شش ماهه به کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی را آغاز کرد و سرانجام در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی از راه ایران به افغانستان بازگشت.

«تأسیس مدارس متعدد در کابل، استخدام متخصصین از خارج از افغانستان، اعزام محصلین به خارج از کشور، اهمیت به تعلیم زنان و تاسیس مدارس عالی زیرنظر معلمان فرانسوی و آلمانی» برخی از اصلاحات مهم امان الله خان غازی بود. امضای پیمان دوستی با شوروی، ایتالیا و ایران و جایگزینی تقویم هجری شمسی به جای قمری از دیگر اقدامات وی بود. امان الله خان در سال ۱۹۲۱ میلادی امتیاز خط تلگرافی کوشک هرات، قندهار و کابل را به روسیه واگذار نمود.

درگذشت امان الله خان در سوئیس

تجربیات و نوآوری هایی که امان الله خان از سفرهای شش ماهه اش به آسیا، اروپا و دیگر نقاط جهان به دست آورده بود به برخی اصلاحات مهم در افغانستان منجر شد، این اصلاحات اما به مذاق تندروها از جمله قبایل  ایل نشین خوش نیامد، آنها علیه او شورش کردند. حبیب الله کلکانی در شورش علیه شاه او را وادار به استعفا کرد. امان الله خان پس از استعفا به ایتالیا رفت و ساکن آنجا شد. امان الله خان سرانجام در سال ۱۹۶۰ در زوریخ سوئیس درگذشت. جنازه وی به جلال آباد انتقال و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد.  همسر شاه امان الله خان که ثریا طرزی نام داشت در تطبیق بسیاری از اصلاحات توسط شاه نقش داشت.