افول امر مقدس

با ظهور کرونا و بسته شدن مساجد و زیارتگاه‌ها، در برخی از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی گمانه‌زنی و تحلیل‌هایی دیده می‌شود که گویا دوران طلایی دینداری و امر قدسی به سر آمده و دنیای پساکرونا، دنیای بدونِ امر مقدس خواهد بود.

به نظرم این‌گونه تحلیل‌ها به دو دلیل، نادرست است: نخست اینکه امروزه انحصارِ امور مقدس در مناسکِ دینی پذیرفته نیست. جهانِ معاصر، صورت‌بندیِ گذشته از امر مقدس را دگرگون نموده و مرز میان قدسی و دنیوی را فروریخته است و انسان پدیده‎های زیادی را تقدیس می‌کند که اساساً جنبه‌ی مناسکی ندارد.

برای نمونه؛ ورزش در دنیای کنونی تبدیل به پدیده‌ای مقدس شده و اکثر انسان‌ها به آن ایمانِ قوی دارند. امیل دورکیم سال‌ها پیش گفته بود «ورزشگاه‌ها به‌مثابه‌ی پرستش‌گاه‌هایی هستند که انسان‌ها درزمانی معین وارد آن‌ها می‌شوند و برای مدتی مشخص به پرستشِ امری مقدس می‌پردازند». برای اینکه میزانِ تقدُّس ورزش آشکار شود، فقط کافی است ببینیم طرفداران فوتبال چگونه تیم‌ها و بازیکنانِ محبوبِ خود را ستایش و تقدیس می‌کنند و تا پای جان بر سرِ ایمان خود می‌ایستند. (هنوز مدتِ زیادی از قتلِ برادری توسط برادرِ دیگر در افغانستان بر سر مسابقه‌ی فوتبال نگذشته است).

شیوعِ کرونا همان‌گونه که درِ مساجد را بسته است، دروازه‌ی استادیوم‌های فوتبال و سالن‌های ورزشی را نیز تخته‌بند کرده است. به‌این‌ترتیب، آیا می‌توان از افولِ ورزش و خداحافظی با آن در زمانه‌ی پساکرونا سخن گفت؟ قطعاً چنین سخنی نادرست است.

دوم اینکه چنین تحلیل‌هایی امور معنوی و دینی را به مناسکِ جمعی تقلیل می‌دهند و وجود مکانی خاص به نام مسجد و پرستشگاه را شرطِ ضروریِ تحقق نیایش می‌دانند. درحالی‌که نیایش، در گام نخست امری فردی و رابطه‌ای بی‌واسطه با خداوند است که درجایی غیر از مسجد نیز می‌تواند انجام شود. افزون براین، تعطیلی مناسکِ جمعی موقتی است. بنابراین، سخن گفتن از افولِ امر مقدس در زمانه‌ی پساکرونا سخنی نادرست است.

دکتر سید یحیی موسوی