اصحاب اخدود چه کسانی بودند؟

شاید کمتر درباره داستان اصحاب اخدود شنیده باشید اما قطعا این عبارت قرآنی برای شما آشناست. داستان قرآنی اصحاب اخدود که در سوره «بروج» نقل شده است، حکایت گر یکی از مواضع دردناک تاریخ بشریت است که مومنان به جرم اعتقادشان در گودالی از آتش انداخته می شوند.

این داستان دردناک به خوبی نشان می دهد که نبرد بر سر «اعتقاد» همواره یکی از مسائل اساسی بشر بوده و انسان ها برای همزیستی مسالمت آمیز اعتقادی، مسیر سخت و دشواری را پشت سر گذاشته اند.

ویژگی های داستان های قرآن کریم

قرآن کریم مملو از داستان های زیبا و آموزنده است؛ داستان های قرآن کریم که بعضی به تفصیل و برخی به طور اجمال بیان شده اند، آیینه های عبرت خوبی برای زندگی ما هستند و ما می توانیم مواضع حساس و مهم زندگانی خود را بر آنها تطبیق کرده و از آنها راه چاره بیاموزیم.

اولین ویژگی داستان های قرآنی از جمله داستان اصحاب اخدود این است که این حکایت ها کاملا واقعی هستند؛ اکثر داستان هایی که در کتب غیر آسمانی نقل می شوند شاید قسمتی و حتی تمام آنها افسانه و به دور از واقعیت باشند اما به یقین باور داریم که خداوند متعال جز حقیقت در کتاب خود نیاورده است.

همچنین داستان های قرآنی همواره در تربیت هر نسل از انسان ها کاربرد دارد و می تواند نقشی اساسی و مهم در این رابطه ایفا نماید. غرض خداوند متعال از نقل داستان ها و حکایت ها در قرآن کریم، مانند دیگر داستان ها صرفا بیان آن حکایت نیست، بلکه خداوند غرض هدایتگری از آنها دارد و داستان اصحاب اخدود نیز چنین است.

در ادامه به بیان داستان اصحاب اخدود می پردازیم اما قبل از اینکه این داستان را بخوانید، خوب است از اینجا به آیات قرآنی این داستان و ترجمه آن نگاهی بیندازید.

داستان اصحاب اخدود

نبرد نابرابری که سوره مبارکه بروج نقل می کند میان یهودیان و مسیحیان اتفاق افتاده است. ظاهرا این رویداد پس از سال ۵۰۰ میلادی به وقوع پیوسته و مکان آن سرزمین یمن و نجران بوده است. البته داستان اصحاب اخدود نیز مانند هر نقل قول تاریخی دیگر دارای اختلافاتی است و برخی مورخین ممکن است نظراتی دیگر در این مورد ثبت کرده باشند.

ماجرای اصحاب اخدود از این قرار است که «ذونواس»، پادشاه یهودی یمن که تعصب شدیدی بر دین خود داشت، همواره بر آزار و اذیت مسیحیان اقدام می کرد.

دشمنی شدید او با دین مسیحیت سبب شد او به نجران که در آن روزگار تعداد زیادی از مسیحیان در آنجا زندگی می کردند لشکر کشی کرده و آنها را در تنگنای شدیدی قرار دهد.

آنچه منابع روایی و تاریخی نقل کرده این است که ذونواس پس از لشکر کشی به این منطقه دستور داد تا گودال بزرگی حفر کنند و آن را مملو از آتش گردانند؛ به همین مناسبت است که قرآن کریم از آنها به «اصحاب اخدود»، یعنی « آتش افروزان گودال پرآتش» یاد می کند.

ذونواس پس از حفر این گودال بزرگ و افروختن آتش مسیحیان را بین دو امر مخیر کرد: گزینه اول اینکه از دین خود دست برداشته و یهودی شوند و گزینه دوم اینکه مرگ را پذیرفته و در این گودال مملو از آتش سوزانده شوند.

مسیحیان اما حاضر نبودند دست از اعتقاد خود بردارند و راه دوم، یعنی شهادت را انتخاب کردند و بدین ترتیب در یک روز هزاران تن از مسیحیان به جرم اعتقادشان در اتش سوزانده شدند.

منابع روایی و اقوال تاریخی نظرات متفاوتی درباره تعداد مسیحیانی که در این آتش سوزانده شدند دارد اما آنچه قدر مسلم است این است که این جمعیت بالغ بر هزاران تن بوده و برخی منابع تعداد آنها را تا بیست هزار نفر نیز ذکر کرده است.

مولوی در دفتر اول مثنوی معنوی به خوبی داستان اصحاب اخدود را با زبان شعر به تصویر کشیده است:

یک شه دیگر ز نسل آن جهود             در هلاک قوم عیسی رو نمود

گر خبر خواهی از این دیگر خروج            سوره بر خوان، و السما ذات البروج

عواقب جنایت ذونواس

نقل است که یکی از مسیحیان به نام «دوس بن ثعلبان» توانست از این گودال مملو از آتش فرار کرده و خود را به قیصر روم برساند. وی از قیصر روم درخواست کرد که انتقام این عمل جنایتکارانه را بگیرد. قیصر روم نیز با همکاری پادشاه حبشه سپاهی را ترتیب داده و بدین ترتیب آنها برای انتقام از اصحاب اخدود به یمن لشکر کشی کردند.

کشتار وحشیانه ذونواس سبب لشکر کشی سپاه عظیمی علیه او شد و سرانجام یمن تحت اشغال روم و حبشه قرار گرفت و بر اساس گزارشات تاریخی، به مدت ۷۰ سال این سرزمین تحت نفوذ احباش قرار داشت.

انگیزه قرآن کریم از نقل داستان اصحاب اخدود

شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که انگیزه قرآن کریم از بیان داستان اصحاب اخدود چه بوده است؟

سوره بروج یکی از سوره های «مکی» قرآن کریم است؛ یعنی این سوره در مکه و تحت شرایط خاصی که مسلمانان قرار داشتند نازل شده است.

مفسرین بر این باورند که این آیات هنگامی نازل شد که مسلمانان تحت شدیدترین شکنجه های مشرکان قرار داشتند و مومنین شرایط بسیار سختی را تجربه می کردند.

نزول این آیات و نقل داستان اصحاب اخدود از یک طرف نکوهشی برای مشرکان بود که افرادی را به جرم ایمان و اعتقادشان شکنجه و مجازات می کنند و از سوی دیگر، موجب تشجیع مسلمانان می شود. مومنین به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با نزول این آیات و حکایت این داستان روحیه بیشتری برای مقاومت پیدا کرده و فهمیدند در طول تاریخ چه انسان های زیادی بوده اند که بر سر ایمان و عقیده بر حق خود پایداری کرده و حتی در این راه جان داده اند.

نقل داستان اصحاب اخدود در قرآن کریم در آن شرایط سخت مسلمانان همچنین یک نوع قدردانی از صبر، مقاومت و پایداری مسلمانان نیز به شمار می فت و تاثیر زیادی در روحیه آنها داشت.

ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که یادواره این شهیدان هنوز هم با کمابیش برگزار می شود و هر مذهبی تقویمی برای یادبود از آنها دارد که تاریخ آنها با یکدیگر متفاوت است.

سخن آخر اینکه داستان قرآنی اصحاب اخدود نیز مانند هر داستان قرآنی دیگر حاوی نکات و پندهایی است و شاید مهم ترین آموزه این داستان برای ما این باشد که اعتقاد به هیچ وجه نمی تواند معامله شود و تا آخر باید پای آرمان الهی و مقدس ایستاد.