پیامد داخلی و منطقه ای خروج آمریکا از افغانستان/ آیا رفتن آمریکا از افغانستان چالشی جدید برای روسیه است؟

ارتش غربی قرار است تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱، بیستمین سالگرد حمله انتحاری به برج های دوگانه در نیویورک و پس از آن به اصطلاح جنگ با تروریسم، افغانستان را به طور کامل ترک کند و پایان طولانی ترین جنگ تاریخ آمریکا را رقم بزند. بدون تردید این خروج، بدون پیامد نخواهد بود. چنان که پیامد داخلی تصمیم بایدن برای خروج نیرو‌های امریکا از افغانستان خیلی سریع نمودار شد. همان طور که انتظار می‌رفت، جمهوری‌خواهان به سرعت و شدت تمام در برابر این تصمیم بایدن دموکرات صف‌آرایی کردند. رهبر اقلیت جمهوری‌خواه در مجلس سنا میچ مک‌کانل تصمیم بایدن را به این نحو تعبیر کرد که امریکا، افغانستان را کادو کرده و دوباره در اختیار طالبان قرار خواهد داد. لیز چنی، عضو مجلس نمایندگان و دختر معاون رئیس‌جمهور سابق دیک چنی، این شکل از خروج را «خیره‌سرانه و خطرناک» خواند که به نظر او، باعث می‌شود افراط گرایان فرصت پیدا کنند بار دیگر پناهگاه‌های خود را به راه اندازند. هرچند که سناتور جمهوری‌خواه لیندسی گراهام قبول کرده نمی‌شد نتیجه خوبی در افغانستان به دست بیاید، اما باز معتقد است که «این بد‌ترین نتیجه ممکن است که بخواهیم از آنجا خارج شویم و آنجا را ترک کنیم به این امید که نتیجه‌ای خوب به دست بیاید.» به این ترتیب، جمهوری‌خواهان نه تنها طبق انتظار، حمله خود را به تصمیم بایدن شروع کردند بلکه سرفصل‌هایی را مطرح کردند که حملات بعدی خود را تحت این سرفصل‌ها ادامه خواهند داد. به باور منتقدان سیاست های بایدن، طالبان بعد از خروج نیرو‌های امریکا قدرت بیشتری در افغانستان پیدا می کنند. طبق این دیدگاه، انان می توانند کابل را نیز در اختیار بگیرند و حتی به دیگر گروه‌ها اجازه فعالیت در خاک افغانستان بدهند. به نظر می رسد که انتقادات علیه رویکرد خروج بایدن باعث شده تا آمریکا تصمیم بگیرد ۶۰۰ تفنگدار نیروی دریایی خود را به خاطر حفاظت از کابل و جلوگیری از سقوط این شهر به افغانستان اعزام کند. اما پرسش اینجاست که ایا این شش صد تفنگدار توان رویارویی با طالبان را خواهند داشت؟

از بعد داخلی قضیه و پیامد های خروج بر جامعه آمریکا اگر بگذریم، واکنش روسیه در بعد پیامدهای منطقه ای و نگرانی مسکو حائز اهمیت است.

مسکو به دو دلیل عمده از خروج آمریکا از افغانستان نگران است اول اینکه واهمه دارد که بعد از این خروج مناقشه افغانستان به مرزهای روسیه نزدیکتر شود و از طرف دیگر آمریکا به عنوان دشمن شماره یک روسیه برخی از نیروهای خود را بعد از خروج در منطقه آسیای میانه که حیات خلوت روسیه است، مستقر کند. از این منظر، رفتن آمریکا از افغانستان را باید چالشی جدید برای روسیه عنوان کرد. زیرا آمریکا پس از خروج از افغانستان امکان استقرار نیروهای خود در کشورهای آسیای مرکزی، بویژه در ازبکستان و تاجیکستان را بررسی خواهد کرد. واشنگتن پیشتر از مراکز نظامی در منطقه در جهت منافع خود استفاده کرده است بنابراین روسیه باید خود را با چالش نزدیکتر شدن حضور نظامی آمریکا در نزدیکی مرزهایش اماده کند. این در حالی است که آمریکا و ناتو نزدیک ترین روابط را با ازبکستان که عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیست، دارند. به همین خاطر می توان تصور کرد که دقیقا در همین کشور پایگاه آمریکا، برای مثال تحت برند مرکز بین المللی مبارزه با تروریسم، پدید بیاید. به همین دلیل است که روسیه از عواقب خروج نیروهای امریکا از افغانستان نگران است.چالش های امنیتی افغانستان بعد از خروج نیروهای آمریکا نیزخطری جدی برای مسکو به شمار می رود. زیرا در صورتی که خلا ژئوپلیتیکی به درستی پر نشود، تغییر اوضاع در افغانستان بخاطر خروج نیروهای آمریکا و ناتو برای روسیه چالشی جدی خواهد شد.
ظاهراً اوضاع امروز افغانستان تفاوت چندانی با دهه ۱۹۹۰ ندارد. طالبان در برخی مناطق نزدیک مرز آسیای میانه دوباره در حال فعالیت هستند. دولت های تاجیکستان و ازبکستان به شدت نگران اتحاد مجدد شهروندان خود با این گروه در شمال افغانستان هستند.

این بار دولت های آسیای میانه رویکرد متفاوتی نسبت به طالبان دارند. آنها میانجیگری یک توافق صلح را انجام می دهند و امیدوارند که حتی در صورت عدم دستیابی به صلح، آنها بتوانند با این گروه “مذاکره” کنند و از استفاده افراط گرایان داخلی آسیای میانه از افغانستان برای ایجاد بی ثباتی در منطقه جلوگیری کنند.

مجموعه این موارد، دلایلی است که باعث نگرانی روسیه شده است. بنابر این مسکو از یک طرف با خروج نظامیان آمریکا از افغانستان با خطر متمرکز شدن گروههای افراطی در نزدیکی مرزهای خود مواجه می شود و از سوی دیگر شاهد حضور دشمن شماره یک خود یعنی آمریکا در منطقه و حیات خلوت خود (اسیای میانه و قفقاز) خواهد بود.

روی کار آمدن طالبان به طرز چشمگیری منطقه را رادیکال می کند. این خطر وجود دارد که افراط گرایان آسیای میانه در اینجا متوقف نشوند و سعی کنند کشورهای همسایه افغانستان از جمله جمهوری های آسیای میانه_ متحدان روسیه در سازمان پیمان امنیت جمعی(csto)_ را به مدار نفوذ خود، جلب کنند. و اگر یکی از این کشورها توسط افراط گرایان مورد حمله قرار گیرد، مسکو، بر اساس تعهدات معاهده، مجبور به مداخله خواهد شد.

این واقعیت زمانی بدتر می شود که بسیاری از جنگجویان داعش که در خاورمیانه شکست خورده اند، در افغانستان مستقر شده اند. آنها به طور کلی مرزهای تعیین شده توسط کشورها را به رسمیت نمی شناسند. مجموعه این دلایل و عوامل، سبب شده که این سوال به صورت جدی طرح شود که : چرا روسیه از خروج آمریکا از افغانستان نگران است؟

دکتر عبداللطیف نظری