نقش موازى ایران با پاکستان در افغانستان !

در چهار دهه اخیر نقش موازى این دو کشور همسایه در صحنه افغانستان برجسته بوده است. طوریکه هر دو کشور گروه هاى نیابتى خود را در اختیار داشته و دارند که در جنگ و صلح از آن به نفع خویش سود بوده و میبرند.

هر چند ایران و طالبان از جهات مختلف سیاسى، مذهبى و فرهنگى با هم چندان سنخیتى ندارند، اما ناگزیرى و منافع دو طرف در سالهاى حضور امریکا و جامعه جهانى در افغانستان، آنها را بهم نزدیک ساخته. چنانچه جمهورى اسلامى ایران قبل از تسلط طالبان به افغانستان، روابط گرمى را با این گروه ایجاد نموده و خوشبین به پیروزى شان نیز بود.

اما رهبرى طالبان که وابستگى انحصارى به اسلام آباد دارند، بعد از ورود شان به پایتخت، چندان التفات و عنایتى به ایران نکردند. بررگترین بده – بستانى که میان شان صورت گرفت، نحوه تعامل و مواجهه قوم هزاره و شیعیان افغانستان با موج جدید طالبان است. ظاهراً با وساطت ایران توافق بر این شده که فعالین و نخبه گان قوم هزاره و شیعه افغانستان نه تنها با امارت طالبانى مخالفتى نمیکنند، بلکه متحد هیچ یک از مخالفین طالبان نیز نمیشوند. در عوض طالبان نیز رویکرد ملایم تر و منعطف ترى نسبت به گذشته در برابر شان اتخاذ مى کنند تا دیده شود که فرآیند این سیاست کجدار و مریز چگونه تداوم خواهد یافت.

طورى که معلوم میشود، طالبان این امتیاز را چندان جدى نگرفته، براى جمهورى اسلامى نقش و جایگاهى در قضایاى افغانستان قائل نیستند و ایران خود را از صحنه داغ افغانستان در حاشیه احساس میکند.

ایرانى ها اخیراً اقداماتى را روى دست گرفته و سعى دارند، از برگ برنده تاجیکان در بازى شان با طالبان استفاده کنند تا نقش خود را در صحنه افغانستان پُر رنگ تر سازند. زمزمه ها حاکى از آنست که براساس گفتگو هاى مقدماتى با دو طرف، قرار است در جریان سفر ملا متقى وزیر خارجه امارت طالبان به تهران، مقامات ایرانى زمینه ملاقات امیر اسمعیل خان و احمد مسعود را با نماینده گان طالبان مساعد سازند. گفتنى است اینکه متقى نه تنها منحیث وزیر خارجه بلکه بعنوان نماینده با صلاحیت ملاحسن رئیس الوزراء با بسته اى از مشوق هاى وسوسه کننده عازم ایران شده. او وعده ٢٠ کرسى دولتى را به امیر اسمعیل خان سپرده است. احتمالاً امتیاز بزرگترى که تخلیه پنجشیر از سوی طالبان یکی از آن خواهد بود را به رهبرى جبهه مقاومت نیز در نظر داشته باشد.

نگاه طالبان به امیر اسمعیل خان و احمد مسعود که فرزند شهید احمدشاه مسعود است، معطوف به دو نکته اساسى مى باشد: نخست اینکه اینها دو محور معروف جهادى اند که از دو سمت افغانستان نماینده گى مى کنند. ثانیاً اینکه متعلق به یکى از اقوام بزرگ غیر پشتون اند که رژیم طالبان از فقدان آن در کنار خویش رنج مى برد. این معامله در کوتاه مدت براى طالبان غالباً جنبه تبلیغاتى و کسب مشروعیت داخلى دارد. هدف ثانوی شان جلوگیری از وقوع جنگ در بهار پیشروست.

منظور ایران از زمینه سازى این گفتگو و تفاهم، متقاعد کردن رهبران طالب مبنى بر نقش غیر قابل انکار جمهورى اسلامى، نشان دادن دست پُرش از افغانستان و گرفتن امتیاز از طالبان در عرصه هاى دیگر است.

حالا توپ در میدان دو حریف شکسته خورده اى طالبان است که نه حامى جدى خارجى دارند و نه توان و قابلیت بازى آن چنانى را در سطح داخلى دارا اند که چطور از این معامله در مطرح شدن بهتر و تقویت بیشتر خویش سود مى برند. قابل یادآوریست اینکه سنگین ترین مطالبه طالبان از مخالفین شان در حال حاضر، بیعت به امارت آنهاست.

تصور میرود این دور از مذاکرات که جنبه مقدماتى دارد، تا حدى محرمانه و بدون نتیجه ملموسى پایان یابد که تفاهم احتمالى روى آن وابسته و پیوسته به تداوم گفتگو ها، چانه زنى ها، امتیاز طلبى ها و وقت کُشى هاى دو طرف در آینده خواهد شد.

محمد عارف منصوری