صحرانوردان و نابودی تمدن‌ها

کتاب “امپراتوری صحرانوردان” نوشته “رنه‌گروسه” از مورخان و شرق‌شناسان شهیر فرانسوی است که عمرش را صرف تاریخ و فرهنگ آسیا کرد. کتاب وی، از مهم‌ترین و ارزنده‌ترین کتاب‌های تاریخی به شمار می‌رود که تماس نزدیکی با تاریخ شرق خراسان یا افغانستان فعلی دارد. مولف در این کتاب که به عنوان کارگردان یک فیلم هنری ظاهر شده است، وقایع چین، مغولستان، تبت، هند، ترکستان، ماوراءالنهر و سرانجام ایران و افغانستان فعلی را از دوره‌های نخستین تاریخ انسانی تا اوایل قرن بیستم، به تصویر کشیده است.

کتاب امپراتوری صحرانوردان به تاریخ اقوام غیرمدنی و نیمه‌بربر آسیای‌مرکزی پرداخته است که گاه چون سکاها و اسکیت‌ها از نژاد قدیم آریایی، گاه چون چنگیز و تیمور از نژاد مغول و تاتار و گاه چون سلجوقیان از نژاد ترک، همواره در طول تاریخ، معضل و دردسر بزرگ برای مدنیت آسیا و اروپای‌شرقی بوده‌اند.

ماحصل کتاب این است که تصادم این اقوام با تمدن‌های پیشرفته‌ای چون ایران‌تمدنی، چین، هند و رُم و صدمات آن‌ها به این تمدن‌ها، دهه‌ها فرهنگ مدنی و شهرنشینی را به عقب برگردانده است. در این کتاب خدمات بدویان در پیشرفت تمدن‌ها نادیده گرفته نشده اما تا زمانی که بدویان و صحرانوردان اخلاق، رفتار و اداب قبیله‌ای خود را عوض کرده و مدنی شده‌اند، یک فرهنگ و تمدن نابود شده است.

در این کتاب می‌خوانیم که وقتی اسلحه و متعاقب آن سرمایه و سیاست به دست صحرانوردان و مردمان بیابانگرد می‌افتد، چه بلایی بر سر شهرها و شهرنشینان و در فرجام چه آفتی به جان علم، فرهنگ و تمدن می‌افتد.

اگر ما بخواهیم اسامی و تاریخ حوادث را از کتاب امپراتوری صحرانوردان برداریم و به‌جای آن تاریخ معاصر افغانستان و ماجرای هجوم طالبان را وارد کنیم، گویا قرن‌ها به عقب برگشته‌ایم و بار دیگر تمدن خراسانیان و آریانا با هجوم دیگری از صحرانوردان روبرو شده است. در حقیقت، امروز هم منازعه صحرانوردان با مظاهر مدنیت و پیشرفت در افغانستان ادامه دارد که اکثراً در زنجیره علل مصائب و عقب‌ ماندگی افغانستان، نادیده گرفته می‌شود.

محمد مرادی