دو ملت و آزمونی دیگر

وقایع چند ماه اخیر، متأسفانه بر مسائل مهاجرین افغانستان در ایران و به تبع آن بر مناسبات مردم دو کشور اثر زیانباری گذاشته است. مهاجرت جدید جمع وسیعی از مردم ما، آن‌ها را با مصائبی مضاعف روبه‌رو کرده است. از سویی غم بی‌خانمانی و از سویی رنج مهاجرت و تحمل دشواری‌های آن، بسیار توانفرساست.

در این میان اتفاقات ناگواری هم از نوع رفتارهای خشونت‌بار رخ داده است که هرچند عمدتاً جنبهٔ فردی دارد، از سوی عده‌ای، به همه افراد دو کشور تعمیم داده شده و کدورت و تشنجی به خصوص در فضای مجازی و رسانه‌ها ایجاد کرده است.

در عین حال بعضی بی‌اخلاقی‌ها و غرض‌ورزی‌های رسانه‌ای نیز رخ داده که فضا را بیشتر تیره و کینه‌‌زا می‌سازد. من هر چه خوش‌بینانه نگاه می‌کنم هم نمی‌توانم باور کنم که این‌همه امور، اتفاقی است. مطمئن هستم که برنامه‌هایی برای تخریب مناسبات دو ملت و دو کشور وجود دارد، گذشته از بی‌تدبیری‌هایی که خواسته و ناخواسته رخ می‌دهد.

من شخصاً نسبت به آیندهٔ این وضعیت سخت نگرانم و مطمئنم که هرچه این نفرت‌انگیزی دوجانبه بیشتر شود، دود آن بیشتر به چشم فقط یک گروه می‌رود و آن جامعهٔ مهاجر است. شرایط بر مهاجرین سخت‌تر خواهد شد و این مردم، حامیانی را که بعد از سال‌ها تلاش در جامعهٔ میزبان پیدا کرده‌اند، از دست خواهند داد.

کسانی که شعرها، نوشته‌ها و فعالیت‌های رسانه‌ای مرا در این سی سال دیده‌اند شاید تصدیق کنند که من در این سه دهه، بیش از کسی دیگر در بیان مشکلات جامعهٔ مهاجر و مطالبه‌گری نسبت به حقوق انسانی مردم خویش کوشیده‌ام. شاید در این سی سال شما نتوانید کسی را پیدا کنید که در عرصهٔ شعر، نوشته و مصاحبه‌های مطبوعاتی و رادیو و تلویزیون به اندازهٔ من از مشکلات و تنگناها و در عین حال شایستگی‌های جامعهٔ‌ مهاجر ما سخن گفته باشد. ولی در عین حال یک چیز را به روشنی دریافته‌ام و آن این است که بهبود وضعیت، فقط از مسیر وفاق و همدلی و ایجاد اعتماد و مهربانی در بین دو ملت می‌گذرد و لاغیر. با توجه به این قضیه، به نظر من برای پیشگیری از این وخامت روزافزون اوضاع، چند کار ضروری است.

۱. از مردم شریف هر دو کشور انتظار می‌رود که این جرایم فردی را به کل جامعه تعمیم ندهند و بلکه با یادآوری مهربانی‌ها و همدلی‌هایی که کم هم نبوده است، در تعدیل و تلطیف این فضا بکوشند. از پخش و بازنشر مطالب خشونت‌آمیز، مشکوک و گاهی حتی ساختگی، پرهیز کنند. بعضی از چیزهایی که در این روزها در فضای مجازی پخش می‌شود ساختگی و گاهی نیز مربوط به سال‌ها پیش است. مواردی هم که واقعی است، انتظار می‌رود که به وسیلهٔ مسئولان پیگیری شود ولی بازنشر آن‌ها هیچ کمکی به کسی نمی‌کند. فقط کدورت‌ها را بیشتر خواهد کرد و بازتاب خودش را در فضای حقیقی زندگی مهاجران خواهد گذاشت. صحنه‌های بسیاری از همدلی و مهرورزی در میان دو ملت هست که می‌شود آن‌ها را بازتاب داد.

۲. از مسئولان محترم جمهوری اسلامی ایران انتظار می‌رود که نسبت به بعضی خشونت‌ورزی‌هایی که از سوی افراد غالباً ناشناس در مورد جامعهٔ مهاجر رخ داده است، حساسیت و جدیت بیشتری نشان دهند. در پیشگیری از این امور و نیز برخوردهای قانونی با عوامل آن‌ها تلاش کنند و به این وسیله هم شائبۀ سیتماتیک‌بودن این خشونت‌ها را از میان بردارند و هم مانع تکرار آن‌ها شوند. از سویی دیگر، گشایش تنگناهای قانونی برای مهاجران ما می‌تواند خیلی از مشکلات را حل کند. می‌شود مهاجران را نه یک تهدید، بلکه یک فرصت دید. از این فرصت می‌شود بهتر استفاده کرد.

۳. در این روزها اظهاراتی از سوی دولتمردان کنونی افغانستان شنیده شده است. حقیقت این است که مهاجرت‌های اخیر شمار زیادی از مردم ما، به واسطهٔ تحولات اخیر و فشارهای روانی و فیزیکی حاکم رخ داده است. از این دولتمردان انتظار می‌رود که به جای احساس قیمومیت نسبت به جامعهٔ مهاجری که بسیاری‌شان از دست آن‌‌ها آواره شده‌اند، به فکر یک حکمرانی مردمی و مسئولیت‌پذیر باشند تا مهاجرت و تبعات آن برای جامعهٔ ما خاتمه یابد.

۳. از اهالی رسانه و قلم‌به‌دستان و هنرمندان افغانستان در داخل کشور و نیز کشورهای خارج، انتظار می‌رود که به وفاق و همدلی میان دو ملت هم‌زبان بیندیشند و ضمن حمایت مثبت از مهاجران ما، از رفتارها و گفتارهای کینه‌ورزانه پرهیز کنند. بعضی از چهره‌های سرشناس در این روزها در فضای رسانه‌ای و دنیای مجازی حرف‌های سخت و تند می‌زنند. این حرف سخت و تند هرچند خیرخواهانه باشد و تحسین عده‌ای را هم برانگیزد، گرهی از جامعهٔ مهاجر باز نمی‌کند و در مقابل فشار روانی و فیزیکی روی این جامعه را بیشتر می‌کند. این‌ها به پای ملت افغانستان نوشته می‌شود و طبیعتاً مردم ایران را به‌حق یا به ناحق، به واکنش وامی‌دارد. نفرت، نفرت می‌آورد و خشونت کلامی، سبب خشونت کلامی و سپس خشونت فیزیکی می‌شود و در نهایت همه این‌ها بر سر جامعهٔ مهاجر آوار خواهد شد.

۴. اهالی رسانه و مطبوعات و نیز کاربران فضای مجازی در ایران موقعیت خطیری دارند. در این سال ها در مجموع تحولی مثبت و سازنده در رسانه‌های ایران مشهود بوده است. در این مقطع یک تلاش ویژه لازم است برای روشنگری و ایجاد جو آرامش و اعتماد در جامعهٔ ایران. در این وضعیت صورت مسئله را نمی‌شود پاک کرد. باید مسئله را بشناسیم، بشکافیم و راه‌های حل آن را بازگو کنیم. این فضا اگر آرام و شفاف نشود، خیلی از تلاش‌هایی که برای بهسازی مناسبات دو ملت و دو کشور انجام شده است، به هدر می‌رود.
وضعیت پیچیده و شکننده است. بحران بزرگی در پیش است و دو ملت در معرض آزمونی سخت هستند. آن را ساده نبینیم.

محمد کاظم کاظمی