خروج امریکا از افغانستان؛ ایده آل یا از سر اجبار؟

جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا در ۱۴ آپریل از تصمیمش برای خارج کردن «بی‌قید و شرط» و حتمی همه سربازان امریکا از افغانستان گفت و اعلام کرد «وقتش رسیده که طولانی‌ترین جنگ امریکا پایان یابد و نیرو‌های امریکایی از افغانستان به خانه برگردند.» او با اشاره به طولانی شدن جنگ در افغانستان تأکید کرد تصمیم به خروج از افغانستان را به رئیس‌جمهور پنجم از زمان شروع تهاجم نظامی به افغانستان نخواهد سپرد چراکه «تمدید حضور نیرو‌ها برای دست یافتن به یک خروج ایده‌آل دیگر امکان ندارد.» طبق برنامه مورد نظر و اعلام شده از سوی بایدن، قرار شد نیرو‌های رزمی امریکا حاضر در افغانستان از اول ماه می‌فرآیند خروج از این کشور را شروع کنند و آخرین سرباز امریکایی در روز ۱۱ سپتامبر و به مناسبت بیستمین سالگرد حادثه حمله به برج‌های مشهور نیویورک خاک افغانستان را ترک کند. طبق گزارش‌های منتشر شده، نیرو‌های امریکایی با جمع کردن تجهیزات خود در حال آماده‌سازی مقدمات خروج کامل هستند و پنتاگون هم دو فروند هواپیمای ب ۵۲ به همراه گروهی از نیرو‌های ویژه خود را به منطقه و افغانستان فرستاده تا امنیت خروج نیروهایش را از افغانستان تأمین کنند. به این ترتیب، امریکا دست‌کم در ظاهر امر به ۲۰ سال حضور نظامی خود در افغانستان خاتمه می‌دهد، اما شکی نیست که این اقدام برای افغانستان، منطقه و حتی دولت بایدن بی‌پیامد نیست.

اشاره بایدن به «خروج ایده‌آل» و این که دیگر نمی‌تواند منتظر وقوع چنین خروجی بود، اشاره‌ای قابل تأمل است و نشان می‌دهد که او به پیامد‌های داخلی برای خروج از افغانستان آگاه است. او با طرح این موضوع به تلاش سه رئیس‌جمهور سابق امریکا اشاره داشت که همواره سعی می‌کردند برنامه خروج سربازان امریکا از افغانستان را در زمانی اجرا کنند که پیروزی بی‌چون و چرای امریکا در افغانستان تضمین شده باشد. آن‌ها برای رسیدن به این هدف از تمامی ابزار خود استفاده کردند؛ از افزایش تعداد نیرو‌ها گرفته تا اجرای عملیات‌های کوچک و بزرگ در مناطق تحت تصرف طالبان و استفاده از بمب‌های بزرگ، برنامه‌های مقابله با فساد و ریشه‌کنی تریاک و برگزاری انتخابات‌ها و انواع طرح‌های کمک‌رسانی تا از یک سو طالبان و نیروهایش را در افغانستان از بین برده باشند و از سوی دیگر، جا پای دولت افغانستان آن‌قدر محکم باشد که با خروج نیرو‌های امریکایی از این کشور تغییری در وضعیت سیاسی آن ایجاد نشود. نمایشی‌ترین اقدام امریکا در این زمینه استفاده از بزرگ‌ترین بمب غیرهسته‌ای مشهور به مادر بمب‌ها بود که آن را در نیمه آپریل ۲۰۱۷ و در ساحه اچین ولایت ننگرهار پرتاب کرد. با این حال، نتیجه کار به آن صورت درنیامد که دولت‌های امریکا یکی بعد از دیگری انتظارش را داشتند.

دولت‌های امریکا نه تنها نتوانستند طالبان را در افغانستان شکست دهند بلکه این گروه همواره نیمی از خاک کشور را در دست داشته است؛ چنان‌که خبرگزاری پژواک اخیراً ارزیابی خود را منتشر کرد که بنابر آن، طالبان بیش از ۳۳۷ هزار کیلومتر مربع معادل ۵۹ درصد از خاک افغانستان را در کنترل خود دارد در حالی که کنترل دولت تنها بر ۲۹۷ هزار کیلومتر مربع معادل ۴۶ درصد از خاک کشور است. با توجه به این واقعیت است که بایدن اعتراف می‌کند شرایط هیچ‌گاه برای «خروج ایده‌آل» از افغانستان وجود نداشته و به وجود نیز نخواهد آمد و او دیگر نمی‌تواند برای شرایطی صبر کند که چشم‌اندازی برای آن وجود ندارد. باید گفت بایدن با این اعتراف، واقعیت میدانی افغانستان را پذیرفته و بر اساس این واقعیت است که می‌خواهد به ۲۰ سال حضور نظامی در این کشور پایان دهد، اما مسئله مهم پیامد‌های خروج امریکا از افغانستان است.

دکتر عبداللطیف نظری