حفاظت از جمهوریت

دموکراسی افغانستان نه مثل دموکراسی‌ کشورهای اسکاندیناوی دموکراسی تکامل یافت و شکوفا است و نه مثل دموکراسی آلمان، فرانسه و امریکا، توسعه یافته‌است. دموکراسی افغانستان دموکراسی قوم‌ها و قبیله‌هاست. این جا، به‌جای انسانیت، گرایش‌های قومی حرف نخست را می‌زند. به‌جای حق و حاکمیت قانون، زور تزویر و رابطه تقدم رتبه دارد. افغانستان چندین سال است که در رتبه‌بندی، در میان ده کشور فاسد دنیا قراردارد. این کشور، فقیر و توسعه نیافته‌است. دولت، از اقتدار لازم برخوردار نیست و در موقعیت شکننده قرار داد. جمعیت بی‌سواد، بر باسواد‌ها اکثریت دارند.

به این ترتیب، در میان این‌همه نابسامانی‌ها، دموکراسی ما نمی‌تواند توسعه یافته و شکوفا باشد. بنابراین با حوصله‌مندی و مسئولیت‌پذیری، باید دموکراسی را در این کشور تمرین کرد. این امر، نیازمند دولت‌سازی- ملت سازی و نهادینه کردن حقوق شهروندی است.

در نوزده‌سال گذشته، چندین انتخابات، اعم از ریاست جمهوری و پارلمانی برگزار شده‌اند. واقعیت این است که هیچ انتخاباتی، در هیچ زمانی، خالی از کاستی‌ها و تقلب‌ها نبوده‌است. انتخابات ششم میزان سال جاری، نیز در جنس خود تفاوتی ماهوی با انتخابات گذشته نداشت. این نشان می‌دهد که افغانستان در تمرین دموکراسی، موفق نبود‌ه‌است.

اینک کشور در شرایط حساس و خطیر قرار دارد. طالبان به مثابه اژده‌های کرخت، منتظر فرصت و شکار موقعیت‌اند. این گروه جایگاه‌های سیاسی و نظامی خود را بهبود بخشیده‌اند، هم‌طراز امریکا می‌نشینند و به توافق با امریکا دست یافته‌اند. توافقی که تاکنون هیچ‌کس نمی‌داند ماهیت آن چیست. در میدان جنگ، نیز دامنه قلم‌رو خود را گسترش‌داده‌اند. نتیجه مناقشه‌برانگیز انتخابات، اوضاع را برای نظام و مردم پیچیده‌تر کرده و به واگرایی‌ها دامن زده‌است.

نظر به این شرایط خطیر، فرض را بر این می‌گیریم که اصلا تقلبی در انتخابات، در کار نبوده‌است. انتخابات اصلا نقصی نداشته است. اما در کشوری که ۳۰ میلیون جمعیت دارد؛ قریب به نیم این جمعیت واجد شرایط رای دادن هستند؛ از میان واجدین شرایط، در حدود ده میلیون ثبت نام می‌کنند؛ از میان ده میلیون نفر، در حدود یک میلیون هشت‌صد هزار نفر به پای صندوق‌های رای می‌روند و رئیس جمهور با کثریت شکننده بسیار پایین؛ اندکی بیش از پنجاه درصد، برنده می‌شود؛ یعنی در حدود نهصد هزار رای. با نهصد هزار رای، با تاکید بر برفرض پاک بودن آرا و عاری بودن از تقلب، بسیار دشوار است که در میان جمعیت ۳۰ میلیونی، شعار جمهوریت و موکراسی سر داد و قهقه‌های مستانه زد و ادای فاتحان بزرگ را درآورد.

در این مقطع تاریخی، مسئولیت محمد اشرف غنی بیش از هرکس دیگر، سنگین‌تر است. او رئیس جمهوری مستقر است و کمیسیون مستقل انتخابات، بدور از داوری در مورد کاردکرد این کمیسیون، او را برنده انتخابات اعلام کرده است. بنابراین او باید همه سیاست‌گران مؤثر و نقش‌آفرین و همین‌طور، رقبای انتخاباتی برجسته خود را گردهم آورد، بخاطر منافع ملی افغانستان و حفاظت از جمهوریت، شکیبایی به خرج دهد و یک حکومت مشارکت ملی یا مصالحه ملی با قاعده وسیع تشکیل دهد. با حسن‌نیت و با روحیه همکاری، قدرت را به گونه مرضی‌الطرفین و عادلانه، با داکتر عبدالله تقسیم کند.

عبدالله شبکه‌ای از رهبران بزرگ را رهبری می‌کند. در محاسبه ظاهری و فرضی این نوشتار، چهل درصد از آرا را به خود اختصاص داده است. شبکه‌ای که او رهبری می‌کند سال‌ها با طالبان جنگیدند، نادیده گرفتن آن‌ها در آستانه گفت‌وگوهای صلح با طالبان و در صورت بد عهدی طالبان، ادامه جنگ با آنان، هرگز به مصلحت کشور و به نفع دموکراسی مصلحتی و تمرینی ما نیست.

این بازی، نسبتاً برد -برد است. نظر به تجربه حکومت وحدت ملی، ترسیم این بازی، چندان چنگی بدل نمی‌زند؛ ولی به صورت یقین برد نیم‌بند، از بازی باخت- باخت و باخت همه‌جانبه در برابر طالب بهتر است.‌ آقای اشرف غنی، از این طریق می‌تواند در برابر طالبان که به اراده مردم باور ندارند و در مقطع کنونی تاکتیک فریب را در پیش گرفته‌اند، صف واحد تشکیل دهد و صلح را به گونه مطلوب مدیریت کند. صلحی که آزادی‌های اساسی مردم، جمهوریت، حقوق بشر و اصول بنیادین قانون اساسی خطوط قرمز و عدول ناپذیر باشد. این روشی است که رئیس جمهور، می‎تواند، نام خود را در تاریخ سیاسی افغانستان به عنوان سیاست‌مدار دوراندیش و حافظ نظام جمهوری، ثبت کند. در غیر این‌صورت، طالبان برنده میدان خواهند بود. پیروزی آنان حتمی است. جبهه جمهوری‌خواه‌هان، با تمام رنگ‌ها و تیم‌های مختلف، درهم می‌شکنند. پروسه‌نوپای دموکراسی و مردم‌سالاری به شکست منجر خواهد. ما دست‌کم در عرصه حکمرانی، نیم قرن، به‌عقب بر خواهیم گشت. بدون شک، در این شکست و عقب‌گرد، همه سهیم خواهند بود؛ ولی سهم عمده به پای محمد اشرف غنی نوشته می‌شود.

دکتر سید جواد سجادی