جاذبه و دافعه امام علی (ع)

در میان شخصیت‌های مهم تاریخ بشری، امام علی (ع) از نادرترین شخصیت‌هایی است که جاذبه و دافعه دامنه دار و پرماجرایی را-در هنگام حیات تا شهادتش، و نیز پس از آن تا امروز- بخود اختصاص داده است. این واقعیت را می‌توان از لابلای اسناد و شواهد تاریخی، تحلیل و بررسی‌های صورت گرفته توسط دانشمندان و صاحب نظران، بخصوص از جانب کسانی که با عقیده و آیین او همراه نیستند، و چه بسا در جبهه مخالف او قرار گرفته اند، ولی روح حقیقت جویی شان باقی است، می‌توان دریافت. با این پیشینه و مقدمه پرسش ایناست که راز و رمز این جاذبه و دافعه بحث بر انگیز و پر ماجرا چیست؟

تاریخ بشری، شخصیت‌های بزرگی که در عرصه دانش، سیاست و جنگ‌آوری نام‌آور بوده اند، فراوان بخود دیده است، چنانچه تا هم اکنون شماری از آن نام‌های پرآوازه و اثر معروف شان برای ما آشناست؛ اما قابل انکار نیست که طنین انداز بودن نام پرآوازه امام علی (ع)، جاذبه و دافعه ویژه خود را دارد که او را از سایرین متمایز ساخته است.

از نظر نگارنده، دو موضوع یا ویژگی اساسی سبب شده است که امام علی (ع) در چنین جایگاهی رفیع قرار گیرد: نخست باور او به “کرامت انسان”؛ و دیگری باورمندی و اهتمام تمام قد او به “عدالت” در همه عرصه‌ها.
شناخت و باورمندی عمیق امام علی (ع) به این دو موضوع به‌گونه‌ای بوده است که در هیچ مرحله ای از زندگی، و تحولات پرفرازونشیب حاضر نشده است که به هیچ قیمتی، در سخت‌ترین شرایط، در توفانی‌ترین حادثه‌ها، در هنگامه‌ای که باورها و ایمان‌ها در برابر کوچک‌ترین وزش و اندک‌ترین وسوسه لرزیده است، و راه‌های بسیار و توجیهات ظاهرا عاقلانه و موجه برای گریز از تعهد و وفاداری به انسانیت و عدالت وجود داشته است، چنانچه که بسیاری‌ها لغزیدند، او حاضر نشد که “کرامت انسانی” را نقض کند، یا بخاطر منافع “عدالت” را قربانی سازد. این وفاداری او به ارزش‌های والا نه از سر احساسات و شور ماجراجویی و فقدان شناخت و تجربه از قانون و هدف زندگی، بلکه مبتنی بر شناخت دقیق و درک عمیق و دریافت راستین بوده است. او بخوبی دریافته بود که زندگی با عزت و با کرامت فقط در شرایطی ممکن خواهد بود که از “کرامت انسان” حفاظت شود، و بدون تحقق “عدالت” همه جانبه نیز داعیه “کرامت انسانی” یک شعار و آرزوی بی‌بنیاد بیش نخواهد بود. شاید به همین جهت دانشمندی گفته است که امام علی (ع) تنها انقلابی تاریخ است که حتا با بدست آوردن “قدرت”، هم چنان انقلابی ماند؛ یا دانشمندی دیگر می‌گوید که امام علی (ع)، قربانی “عدالت”اش شد.

چنین ویژگی‎هایی سبب شد که شعاع فکری و اجتماعی امام علی (ع) در طول تاریخ، به تناسب دوران‌ها، پرقدرت و مشخص، دایره جاذبه و دافعه را ایجاد نماید و ماندگار باشد. اینک نیز، در عصر اوج گیری دانش، پیشرفت صنعت و فراوانی رفاه زندگی، انسان اسیر زندان‌های خود ساخته و سرخورده از زندگی بی روح و تکراری، جویای “کرامت انسانی” و تشنه “عدالت” است. به همان پیمانه که این جستجو و تشنگی انسان امروز را بسوی خود جذب می‌کند، به همان پیمانه آنانی که روح شان با “کرامت انسانی” و بودن شان با “عدالت” سازگاری ندارد و در تقابل اند، دفع می‌گردند.

شکور اخلاقی