افراط‌ گرایی دینی و دین‌گریزی، دو قطب متضاد در مسلک وهابیت

یادداشت‌هایی از یک ماجراجوی انگلیسی از قرن هجدهم میلادی در دست است که اکنون به خاطرات «مستر همفر» شهرت یافته است. در این کتاب، مستر همفر نقش جاسوس بریتانیا را بازی می‌کند که توسط انگلیس برای ایجاد مسلک جدیدی در بین مسلمانان، مأموریت یافته است. وی در اوایل قرن هجدهم میلادی به خاورمیانه می‌آید و با «محمد بن عبدالوهاب» طرح رفاقت می‌ریزد. سرانجام این دو نفر، فرقه وهابیت را پایه‌گذاری می‌کنند که اکنون این مسلک به اسم جریان تکفیری/ سلفی هم شناخته می‌شود. محمد بن عبدالوهاب و مستر همفر برای گسترش مسلک جدید در بین مسلمانان، دو شیوه را در پیش می‌گیرند که یکی تظاهر به دین آن هم به شکل افراطی و دیگری دین‌گریزی است تا به تدریج مسلمانان از یک طرف به خاطر تندروی دینی، از دین بیزار شوند و از طرف دیگر دین‌گریزی برای محو نهایی اسلام در عربستان، رواج یابد.
با این که اصالت کتاب خاطرات مستر همفر را نمی‌توان تأیید و یا رد کرد ولی موضوعاتی که در این کتاب مطرح شده است، با واقعیت‌های عینی جامعه عربستان و جریان حاکم در این کشور مطابقت دارد. مثلاً وقتی محمد بن عبدالوهاب در نیمه قرن دوازدهم هجری قمری در منطقه «درعیه» از شهرهای «نجد» اقامت گزید، حاکم آنجا شخصی به اسم «محمد بن سعود» بود که به عیاشی شهرت داشت. محمد بن سعود، جد «آل‌سعود» به شمار می‌رود که کشور عربستان سعودی نیز پسوند خود را از همین شخص گرفته است. محمد بن عبدالوهاب هنگام حضورش در منطقه درعیه، خود را به محمد بن سعود نزدیک کرد تا جایی که باهم قرار گذاشتند، بخش دینی قلمرو آنان به محمد بن عبدالوهاب و بخش سیاسی و دولت‌داری به محمد بن سعود واگذار شود. این گونه بود که عربستان به تدریج تحت قیمومیت خاندان سعود درآمد و محمد بن عبدالوهاب نیز به ترویج مسلک خود پرداخت.
لذا از بدو پیوند محمد بن‌ عبدالوهاب و محمد بن سعود، همیشه عربستان کانون تفکر اطراط‌‌گرایی دینی از یک طرف و ترویج دین‌گریزی و عیاشی از طرف دیگر بوده است زیرا مفتی‌های وهابی پس از درگذشت محمد عبدالوهاب، به گسترش افراط‌گرایی دینی ادامه دادند و جانشینان محمد بن سعود نیز به خاطر عیاشی موروثی، دست از دین‌گریزی نکشیدند.
در حقیقت، عربستان سعودی از معدود کشورها در جهان اسلام است که از گذشته تاکنون، افراط‌گرایی دینی و دین‌گریزی در این کشور، پا به پای هم حرکت کرده‌اند. به همین خاطر است که از یک طرف مفتی‌های عربستان رکورددار صدور فتوا بوده و هرجا افراط‌گرایی دینی دیده می‌شود پای آنان در میان است و از طرف دیگر، زمداران این کشور نیز همیشه با رفتار و کردار خود، مروج دین‌گریزی بوده‌اند. مثلاً دولت عربستان در تازه‌ترین اقدام، روز دوشنبه ۱۵ قوس، افتتاحیه اولین فستیوال و جشنواره بزرگ فیلم خود را در شهر بندری «جده» برگزار کرد که تا ۱۰ روز ادامه دارد. شهر جده در منطقه مکه که دروازه ورود بیش‌تر حاجیان به سرزمین وحی است، در ۷۵ کیلومتری قبله و کعبه مسلمانان واقع شده است. این که چقدر از پول حجاج برای برگزاری جشنواره فیلم جده هزینه شده است، کاری نداریم. همچنین به این بحث هم وارد نمی‌شویم که برگزاری جشنواره فیلم به این شکل آن هم در سرزمین وحی، چه حکمی دارد اما این را می‌دانیم که آنچه در عربستان چه از بُعد افراط‌گرایی دینی و چه از منظر دین‌گریزی رخ می‌دهد، دو موضوعی است که مستر همفر در یادداشت‌های خود به آن اشاره کرده است.
سخن پایانی این که مسلک وهابیت متشکل از دو قطب متضاد افراط‌گرایی دینی و دین‌گریزی است که در نهایت یک هدف را دنبال می‌کند. به عنوان نمونه: مفتی‌های وهابی لمس مرقد پیامبر اسلام را شرک اما لمس بدن زنان اجنبی توسط سیاستمداران این کشور را جایز می‌دانند که این پارادوکس و تضاد در مسلک وهابیت، جز محو اسلام در کانون آن، تعبیر دیگری ندارد.

محمد مرادی