کوریای شمالی چگونه به یک قدرت هسته ای تبدیل شد؟

میل به هسته‎ای شدن از ابتدای موجودیت واحد سیاسی مستقل به نام کوریای‌شمالی در پیونگ‌یانگ نمودار شد. در این چارچوب کوریای‌شمالی در دسامبر 1952 «مرکز تحقیقات انرژی هسته‌ای» را تاسیس کرد.

در فبروری سال 1956 قرارداد همکاری‌های فنی هسته‎ای میان کوریای‌شمالی با شوروی امضا شد بر اساس این قرارداد، و کارشناسان کوریای‌شمالی برای آموزش به شوروی اعزام شدند.

تمایلات هسته‌ای کوریای‎شمالی با تصمیم آمریکا در سپتامبر سال 1956 برای استقرار سلاح هسته‎ای در خاک کوریای‎جنوبی تشدید شد.

آمریکا سرانجام برخلاف بند 13 قرارداد آتش بس دو و به رغم مخالفت‏ها و پیگیری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال‌های 1957 و 1958 سلا‌ح‎های هسته‏ ای خود را در خاک کوریای‎جنوبی مستقر کرد، و با این اقدام تحریک‎آمیز فرایند هسته‎ای شدن کوریای‎شمالی را قطعی و تسریع کرد.

در پی این رویداد در سال 1959 قرارداد جدیدی بین شوروی و کوریای‎شمالی به امضا رسید که طی آن مسکو متعهد شد تا یک مجتمع تحقیقات هسته ای صلح‎آمیز برای کوریای‎شمالی در منطقه «یونگبیون» احداث کند.

در سال 1963 درخواست پیونگ‎یانگ از شوروی و چین برای مشارکت در طرح ساخت بمب اتمی در کوریای‎شمالی با مخالفت مواجه شد، اما مسکو توافقنامه جدیدی برای توسعه برنامه صلح آمیز هسته‌ای در منطقه یونگبیون و آموزش کارشناسان هسته‎ای با کوریای‌شمالی امضا کرد، و این قرارداد سرآغاز توسعه چشمگیر سایت هسته‌ای یونگبیون شد.

در دهه 1970 میلادی آمریکا فشارهای زیادی بر کوریای‎شمالی برای توقف فعالیت‎های هسته‎ای وارد کرد. این فشارها موجب شد که کوریای‌شمالی در جولای سال 1977 قرارداد پادمان سه جانبه‎ای را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شوروی امضا کند و زمینه نظارت آژانس بر فعالیت‎های مجتمع یونگبیون را فراهم سازد.

کوریای‌شمالی همچنین در دسامبر سال 1985 معاهده عدم گسترش سلاح هسته‌ای (ان.پی.تی.) را امضا کرد، و در ازای این تصمیم شوروی با ساخت 4 راکتور آب سبک برای کوریای‌شمالی موافقت کرد.

در سپتامبر 1991 اتفاق مهمی در مسیر عاری سازی شبه‎جزیره کوریای از سلاح هسته‎ای رخ داد، و جرج بوش (پدر) رئیس جمهور وقت آمریکا تسلیحات هسته‎ای کشورش را از خاک کوریای‌جنوبی خارج کرد.

این تصمیم آمریکا زمینه ساز امضای بیانیه هسته‌ای زدایی میان دو کوریای شد، و دو کشور تعهد کردند از هر گونه فعالیت برای آزمایش، ساخت، تولید، و ذخیره و استفاده از سلاح اتمی خودداری کنند.

متعاقب آن کوریای‎شمالی در سال 1992 موافقت نامه پادمان‌های آژانس را امضا کرد، و شرایط برای بازرسی‎های گسترده آژانس از مراکز هسته‎ای کوریای‎شمالی فراهم شد.

در سال 1993 اختلافاتی میان آژانس و کوریای‌شمالی درباره بازرسی از دو سایت نظامی این کشور ایجاد شد، و آژانس پرونده کوریای‎شمالی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد فرستاد، اما با مداخله آمریکا اختلافات دو طرف تا حدودی برطرف شد.

در ماه مه سال 1994 اقدام کوریای‎شمالی در جابجایی مقادیری از مواد هسته‌ای بدون حضور بازرسان آژانس، تنش تازه‎ای ایجاد کرد، و بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا پیونگ‌یانگ را به تحریم اقتصادی از طریق شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرد. کوریای‌شمالی هم اعلام کرد هرگونه تحریم اقتصادی را به مثابه «اقدام جنگی» تلقی کرده و با آن مقابله می‌کند.

در جون 1994 این بحران با سفر جیمی کارتر به پیونگ‌یانگ و توافق وی با کیم ایل سونگ رهبر وقت کوریای‌شمالی فروکش کرد، و توافق جامعی بین دو طرف امضا شد.

مطابق این توافق کوریای‎شمالی تعهد کرد که عمده فعالیت‌ هسته‌ای خود را متوقف کند، ضمن همکاری کامل با آژانس و به بیانیه هسته‎ای زدایی در شبه جزیره کوریای پایبند بماند. آمریکا هم بر اساس این توافق متعهد شد برای تشکیل یک کنسرسیوم بین‎المللی جهت ساخت دو راکتور آب سبک در کوریای‌شمالی پیش قدم شود، تا سال 2003 هر ساله 500 هزار تن نفت در اختیار کوریای‌شمالی قرار دهد، و تضمین دهد که اقدام به تهدید و یا استفاده از سلاح هسته ای علیه کوریای شمالی نخواهد کرد.

در سال 2001، جرج بوش (پسر) نگاه سخت گیرانه‎تری را در قبال کوریای‎شمالی در پیش گرفت، و به بهانه فعالیت‌های هسته‎ای مخفی کوریای‎شمالی این کشور به عنوان محور شرارت معرفی کرد.

در تابستان سال 2002 مقامات اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند که کوریای‎شمالی به ازای انتقال فن‎آوری ساخت موشک بالستیک به پاکستان، فن‌آوری غنی‎سازی بالای اورانیوم را از این کشور دریافت کرده است.

متعاقب آن آمریکا صدور سالیانه 500 هزار تن نفت به کوریای‌شمالی را متوقف کرد، و پیونگ‎یانگ در اقدامی متقابل به توقف فعالیت‎های هسته‎ای پایان داد، بازرسان آژانس را اخراج کرد، و از ان پی تی خارج شد.

در تابستان سال 2003 کوریای‌شمالی تایید کرد که مواد لازم برای ساخت چهار تا شش بمب هسته‌ای را تولید کوریا است را در اختیار دارد.

با اعلام این خبر تنش بار دیگر بالا گرفت، تا اینکه با پیشنهاد چین مذاکرات سه جانبه پکن – واشنگتن – پیونگ‌یانگ برای حل بحران آغاز شد، و از پاییز سال 2003 با پیوستن روسیه، جاپان و کوریای‎جنوبی به مذاکرات شش جانبه تبدیل شد.

مذاکرات شش جانبه با کش و قوس‎های بسیار در پایان سال 2005 به نتیجه رسید و طی «بیانیه اصول» کوریای‌شمالی تعهد کرد که برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد، به ان پی تی بازگردد و بازرسان آژانس را بپذیرد. آمریکا هم ضمن پذیرش عدم تجاوز به کوریای‌شمالی اعلام کرد هیچ نوع تسلیحات هسته‌ای را در کوریای‎جنوبی مستقر نمی‎کند.

اما در عمل پیونگ‌یانگ و واشنگتن یکدیگر را به نقض توافق متهم کردند، و کوریای‌شمالی سرانجام در اکتبر سال 2006 با اعلام خروج از ان پی تی و اخراج بازرسان آژانس «نخستین بمب اتمی» خود را آزمایش کرد.

اقدامی که با صدور قطعنامه 1718 در شورای امنیت و تحریم کوریای‌شمالی پاسخ داده شد.

پیگیری‎های دیپلوماتیک چین در سال 2007 به امضای سند جدیدی منجر شد که مطابق آن کوریای‌شمالی در ازای دریافت یک بسته تشویقی شامل کمک‌های اقتصادی و انرژی بار دیگر موافقت کرد که به تمام فعالیت‌های هسته‌ای خود پایان دهد، به ان پی تی بپیوندد و پادمان‎های آژانس را بپذیرد. آمریکا هم متعهد شد که 25 میلیون دالر دارایی کوریای‌شمالی را آزاد کند.

در سال 2008 جرج بوش پسر تصمیم به خارج کردن نام کوریای‌شمالی از فهرست کشورهای محور شرارت گرفت، و پیونگ‎یانگ هم برج خنک کننده مجتمع هسته‎ای یونگبیون را تخریب کرد، اما اختلافات آمریکا و کوریای‎شمالی همچنان ادامه یافت.

در سال 2009 اقدام کوریای‌شمالی در شلیک یک راکت به فضا با واکنش منفی آمریکا، جاپان و کوریای‎جنوبی مواجه شد، و متعاقب آن پیونگ‌یانگ بار دیگر فعالیت هسته‎ای خود را از سر گرفت و در 25 مه 2009 دومین بمب اتمی خود را آزمایش کرد.

شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه 1874 آزمایش هسته‎ای کوریای‎شمالی را محکوم و تحریم‎های جدیدی را اعمال کرد، اما این اقدام تاثیری بر مهار پیشرفت هسته‎ای کوریای‎شمالی نداشت، و از آن پس مذاکرات گروه شش جانبه کاملا متوقف شد.

در سال‎های 2010 و 2011 تنش در شبه‎جزیره کوریای اوج گرفت و در درگیری‎های متعدد بین دو طرف شماری کشته شدند.

در دوازدهم فبروری سال 2013 کوریای‎شمالی سومین بمب اتمی خود را آزمایش کرد، و بار دیگر با تحریم و محکومیت بین‎المللی مواجه شد.

در یک دوره کمتر از دو ساله بعد از این رویداد، کوریای‎شمالی روی توسعه و پیشرفت هسته‎ای برای تولید بمب هیدروژنی تمرکز کرد، و سرانجام در جنوری سال 2016 در جریان چهارمین آزمایش هسته‌ای خود دستیابی به یک بمب هیدروژنی را اعلام کرد.در سپتامبر همان سال پیونگ‌یانگ پنجمین آزمایش هسته‌ای خود به ثبت رساند.

رادیو تلویزیون دولتی کوریای‎شمالی چند روز قبل از آزمایش موفق یک «بمب هیدروژنی» خبر داد و اعلام کرد که این بمب قابلیت کارگذاری بر موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما را دارد.

ششمین آزمایش هسته‌ای کوریای‎شمالی به عنوان بزرگترین و پیشرفته‎ترین آزمایش هسته‌ای این کشور نشان داد که این کشور در مسیر غیرقابل بازگشت هسته‎ای قرار گرفته و جامعه بین‎المللی هیچ ابزاری برای مهار توان هسته‎ای پیونگ‎یانگ ندارد.

بنا به گفته «سازمان زمین‌شناسی آمریکا» انفجار این بمب هیدروژنی زمین‌لرزه‎ای به بزرگی 5/2 ریشتری در ۵۵ کیلومتری شمال کیم‌چک ایجاد کرده است.

مرکز لرزه‌نگاری چین هم ثبت دو زمین‌لرزه خبر داد که بزرگی اولین زمین‎لرزه 3/6 ریشتر و دومی 6/4 ریشتر بود.

طبق گزارش‌ها، قدرت انفجار بمب هیدروژنی جدید کوریای‌شمالی از ده‌ها کیلو تن تا صدها کیلو تن قابل تنظیم است.

این بمب چند منظوره هیدروژنی از قابلیت انفجار در ارتفاع بالا با خاصیت ایجاد پالس‌های الکترومغناطیسی برخوردار است و توان تخریبی بسیار بیشتری در مقایسه با دیگر انواع بمب‌ها دارد.

خبرگزاری کوریای‎شمالی هم اعلام کرد تمام قطعات این بمب ساخت داخل این کشور است و پیونگ‌یانگ از این پس قادر است هر تعداد بمب قدرتمند هسته‌ای که مورد نیاز باشد، تولید کند.

تبعات آزمایش موشکی کوریای‌شمالی

آزمایش هسته‎ای جدید کوریای‎شمالی بار دیگر با واکنش تند بین‎المللی به ویژه از سوی جاپان، کوریای‎جنوبی و آمریکا مواجه شده، و «هربرت ریموند مک مستر» مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در تماس تلفنی اضطراری با همتای کوریای‌جنوبی خود گفت: واشنگتن احتمال اقدام نظامی علیه پیونگ‎یانگ را بررسی می‌کند.

کوریای‌جنوبی، تشکیل جلسه فوری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی اقدام کوریای‌شمالی را خواستار شد. احتمال تصویب قطعنامه تحریمی جدید علیه کوریای‌شمالی در این نشست فوری بسیار است.

اما فارغ از موج محکومیت‎ها و ابراز نگرانی و تهدید کشورهای مخالف، آزمایش موفق بمب هیدروژنی از سوی کوریای‌شمالی نشان داد که این کشور در مسیر غیرقابل بازگشت هسته‎ای قرار گرفته و جامعه بین‌المللی همانند کنار آمدن با واقعیت هسته‎ای هند و پاکستان چاره‎ای جز پذیرش این واقعیت راهبردی در شبه جزیره کوریای ندارد.

آنچه ظرفیت هسته‎ای کوریای‌شمالی را تقویت می‎کند، اتکای کامل به توان داخلی در این کشور است. به گونه‎ای که در حال حاضر همه مراحل پژوهش و توسعه اعم از طراحی و ساخت تاسیسات هسته‎ای ‎و پروژه‎های پیشرفت فناوری هسته‎ای در داخل این کشور صورت می‎گیرد.

همین توانمندی خودجوش میزان آسیب‌پذیری فعالیت‎های هسته‎ای کوریای‎شمالی را به شدت کاهش داده، و جامعه جهانی به ویژه آمریکا را در مقابله با توان هسته‎ای کوریای‎‌شمالی در موقعیت ضعف قرار داده است. به همین دلیل ابزارهای آمریکا و متحدان منطقه‎ای آمریکا برای مقابله با توان هسته‎ای کوریای‎شمالی صرفا به تشدید تحریم‎ها یا ورود به فاز نظامی محدود شده است.

در حوزه تحریمی، پرونده قطور تحریم کوریای‎شمالی در چندین دهه گذشته نشان داده است، که این کشور به رغم تبعات اقتصادی و مشکلات متعدد ناشی از تحریم‎ها از مصونیت لازم برای بقای حیات خود برخوردار است، و نظام‎ تحریم‎های یکجانبه و بین‌المللی فاقد اثرگذاری لازم برای به بن‌بست کشاندن دولت و ملت کوریای‏شمالی است.

در حوزه نظامی هم دستیابی پیونگ‌یانگ به توان پیشرفته هسته‎ای و آزمایش نسل جدید بمب هیدروژنی در کنار آزمایش موفق انواع موشک‎های بالستیک و میان برد، سطح قابل قبولی از بازدارندگی دفاعی را برای این کشور تامین کرده است.

به گونه‎ای که هرگونه مداخله نظامی برای سرکوب کوریای‌شمالی از سوی آمریکا و متحدان منطقه‎ای آمریکا به معنای آغاز یک بازی خطرناکی است، که پایان روشنی برای آن قابل تصور نیست.

به همین دلیل به نظر می‎رسد، مقامات کاخ سفید و همسایگان هراسان کوریای‎شمالی نظیر جاپان و کوریای‎جنوبی ناگزیرند در آینده نزدیک تغییر مهمی در رویه خصمانه و تهدیدآمیز خود علیه کوریای‌شمالی آغاز کنند، و با این عضو جدید باشگاه هسته‎ای و موشکی جهان بر اساس ظرفیت واقعی نظامی آن تعامل نمایند.