داعش پیرو کیست؟

شاید برای برخی این سوال خلق شده باشد که داعش از نگاه اعتقادی و فقهی پیرو کیست؟

جدای از تحلیل‌های سیاسی که داعش را یک پدیده غربی و نه یک جریان اسلامی می‌داند اما ناگزیر باید بپذیریم که مبانی فکری این گروه، آموزه‌های اسلام مبتنی بر «کلام» و «فقه» اهل‌سنت شاخه اشعری جبری است.

دلیل این که داعش را از نگاه کلامی و فقهی اهل‌سنت معرفی کردم نه از باب اعتقاد رایج‌ اهل‌سنت بلکه از جهت طبقه‌بندی مسلمانان از دیدگاه «نحل‌شناسان» است.

ملل و نحل‌شناسی رشته‌ای در تاریخ «کلام اسلامی» است که چگونگی گروه‌ها و جریانات اسلامی را از نگاه اعتقادی و کلامی طبقه‌بندی می‌کند. «محمد بن عبدالکریم شهرستانی» عالم و جهانگرد مسلمان قرن‌های پنجم و ششم هجری، با نوشتن کتاب «الملل و النحل»، سنگ تمام در این خصوص گذاشت و عقاید ملت‌ها را فراتر از فرقه‌های اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داد.

نویسندگان دیگری که بعداً در این زمینه کتاب نوشتند، از سبک شهرستانی بهره بردند. هر چند شیوه و قضاوت شهرستانی درباره برخی از جریانات اسلامی خالی از خطا و اشتباه هم نیست.

به هر حال داعش از نگاه اعتقادی و فقهی جز اهل‌سنت طبقه‌بندی می‌شود. سوال بعدی این است که این گروه از کدام یکی از امامان چهارگانه اهل‌سنت پیروی می‌کند؟

پاسخ به صورت اجمالی این است که اساس تفکر اعتقادی داعش را نظریات و آرای فقهی «احمد بن حنبل» تشکیل می‌دهد که طبق سلیقه خود تفسیر کرده اند.

دوباره سوال خلق می‌شود که داعش شرح و تفسیر آرای فقهی احمد بن حنبل را از کدام یک از عالمان حنبلی اخذ کرده است؟

پاسخ این است که داعش به شدت تحت تاثیر دیدگاه‌های «احمد بن عبدالحلیم حرانی» معروف به «ابن تیمیه» متوفای 728 هجری، قرار دارد. دو کتاب «منهاج السنه» و «الفتاوی» ابن تیمه، شالوده تفکر داعش را تشکیل می‌دهد. سوال بعدی این است که داعش از نگاه انجام مسائل فقهی و اعتقادی پیرو چه کسی است؟

این پاسخ از همه مهمتر است. رفتار و اعمال اعتقادی و فقهی داعش، برگرفته از نظرات فقهی و اعتقادی «محمد عبدالوهاب» از شاگردان فکری مکتب ابن تیمیه است. سوال آخر را هم طرح می‌کنیم و به بحث مان پایان می‌‌دهیم. حالا که رهبران و اعضای داعش وهابی اند، از بین کتاب‌های علمای وهابی، کدام کتاب را معتبر و ارجح می‌دانند؟

کتاب «مفيد المستفيد في كفر تارك التوحيد» یا «کتاب توحید» نوشته محمدبن عبدالوهاب از جایگاه بالای برای سران داعش برخوردار بوده و این کتاب را مرجع مهم برای تبلیغات عقیدتی- سیاسی خود می‌دانند. داعش در پنج سال گذشته بارها این کتاب را چاپ و جنگجویانش را به مطالعه و عمل به آن ملزم کرده است. تصویری را که در زیر مشاهده می‌کنید، مربوط به همین کتاب است که در شوال سال 1436 هجری قمری توسط داعش چاپ شده است.

این کتاب اخیراً در عملیات آزادسازی «تلعفر» در عراق، به دست نیروهای مقاومت افتاده است. همین خبر باعث شد که مطلب حاضر را بنگارم و در ضمن، فرصتی هم دست داد تا این کتاب را بخوانم. کتاب توحید ابن عبدالوهاب در 67 باب نوشته شده که مهمترین مباحث آن شامل «شرک»، «توسل» و «شفاعت» است. به رغم آن که کتاب توحید با محور اعتقادی نوشته شده اما در لابلای آن، دیدگاه‌های فقهی ابن عبدالوهاب نیز درج گردیده است. در این کتاب، مسلمانان جهان از دیدگاه محمد بن عبدالوهاب، مشرک و یا کافرند.

جریان تکفیری نیز برخاسته از آرای فکری ابن عبدالوهاب است که همه به جز خود را کافر می‌دانند. این که در حال حاضر دولت عربستان با سایر مسلمانان جهان مراوده و رابطه دارد، خلاف اصول اعتقادی محمد عبدالوهاب عمل می‌کند. یک وهابی خوب و متدیّن، کسی است که همه به جز پیروان محمد بن عبدالوهاب را مشرک و کافر بداند. از منظر آموزه‌های وهابی‌ها، داعش و متعاقب آن تکفیری‌ها و سلفی‌ها که سرانجام همه به یک نقطه می‌رسند، فرزندان خلف و راستین مکتب ابن تیمه و محمد ابن عبدالوهاب هستند.

در نتیجه‌گیری باید تصریح کرد که داعش از نگاه نحل‌شناسی، جز اهل‌سنت اما از نگاه رایج اعتقادات اهل‌سنت، یک مسلک و مکتب جداگانه و متفاوت از اهل‌سنت و جماعت و سایر مسلمانان است زیرا ابن عبدالوهاب، آراء و دیدگاه‌هایی را طرح کرد که در تضاد با آرای اکثریت مسلمانان و به خصوص اهل‌سنت جهان قرار دارد.

محمد مرادی