ایران و آمریکا در افق روابط دیپلماتیک

رئیس‌ جمهوری امریکا درباره احتمال بازگشایی سفارت این کشور در تهران گفته است که پیش از بهبود روابط دو کشور، باید قدم‌های مختلفی برداشته شود که حل پرونده هسته‌ای مهم‌ترین مرحله آن است.

باراک اوباما در عین حال تاکید کرده که برای ایران، با توجه به منابع و توانایی شگفت‌انگیزش، این فرصت وجود دارد که به یک قدرت منطقه‌ای موفق تبدیل شود.
او در پاسخ به این‌ سؤال که آیا به دنبال بازگشایی سفارت امریکا در تهران است، گفت:”من هیچ وقت از کلمه “هرگز” استفاده نمی‌کنم. اما فکر می‌کنم این مسائل باید به‌تدریج پیش برود.”

او در مقایسه روابط ایران و کوبا با امریکا گفت:”پیچیدگی‌های این موضوع در ارتباط با کشوری مانند کوبا که تهدیدی برای امریکا و متحدان آن نیست، کمتر است.”
باراک اوباما اخیرا اعلام کرده که سفارت امریکا در کوبا را بعد از ۵۰ سال قطع رابطه، دایر خواهد کرد.

به گفته اوباما، “ایران کشوری بزرگ و پیچیده است که سابقه ‘تروریزم دولتی’ دارد و تلاش داشته به سلاح هسته‌ای برسد یا دست‌کم به تجهیزاتی دست یابد که منجر به ساخت سلاح هسته‌ای می‌شود.”

سخنان رییس جمهوری امریکا در رابطه با ایران، مانند مواضع رسمی و رفتار عملی این کشور، دوگانه و حاوی بیم و امید و هشدار و چراغ سبز بود.
آقای اوباما در بیان این مواضع، اگرچه سعی می کند، آن را مواضع و دیدگاه های واقعی خود در مقام رییس جمهوری امریکا وانمود کند؛ اما به نظر می رسد چیزی هست که همواره او را آزار می دهد؛ تا در موضع گیری هایش در قبال ایران، نوعی سانسور ناخواسته را اعمال کند.

او در حالی که بی اشتیاق نیست؛ تا برای نخستین بار، مبتکر طرحی باشد که تلی از یخ های سی و چندساله در روابط دیپلماتیک ایالات متحده و جمهوری اسلامی را آب کند و این اشتیاق و علاقه به ویژه در سال های اول ریاست جمهوری و ورود او به کاخ سفید به مثابه یک رییس جمهوری رنگین پوست، پیش از آنکه در معرض هجوم سنگین لابی ها و گروه های فشار مختلف قرار گیرد، بارزتر و آشکارتر بود؛ اما به نظر می رسد اکنون گروه های فشار، لابی ها، رسانه ها، ترکیب ناهمگن کنگره امریکا و متحدان خارجی، او را ناگزیر به اعمال احتیاط و سانسور بیشتر در این زمینه می کند.

او به ویژه در دوره اول ریاست جمهوری اش، در نطقی تاریخی که به تبیین خطوط و رؤوس اصلی سیاست خارجی خود به ویژه در رابطه با جهان اسلام پرداخت، خطاب به ایران گفت که مشت او در رابطه با ایران باز است و انتظار دارد و امیدوار است ایران نیز به این رویکرد او، واکنشی مشابه نشان دهد.

پس از آن، با روی کار آمدن دولت اعتدال گرای به رهبری حسن روحانی در ایران، سیاست خارجی ایران، به نحو چشمگیر و بی سابقه ای به سمت بهبود و احیای روابط سیاسی و برگزاری مراودات دیپلماتیک با نیمکره غربی جهان، متمایل شد و در این میان، امریکا از نخستین گزینه هایی بود که دستگاه دیپلماسی ایران، به سراغ آب شدن یخ های رابطه با آن رفت.

تماس تلفنی رییس جمهوری ایران، در نخستین سفر او به عنوان رییس جمهور ایران به نیویارک با باراک اوباما، امیدها به باز شدن فصلی تازه در روابط دو کشور را به طرزی غیر قابل پیش بینی، افزایش داد.

از آن پس، مراحل گوناگون مذاکرات نفسگیر هسته ای ایران و غرب، دیگر تابوی گفتگوی مستقیم با ایالات متحده را شکست و نشست های رودرو و بلاواسطه دیپلمات های ارشد دو کشور، دیگر یک رویداد شگفت انگیز رسانه ای و بمب خبری محسوب نمی شود.

در این میان، در این اواخر، احیای روابط دیپلماتیک امریکا- کوبا پس از ۵۰ سال، امید هواداران احیای روابط مشابه میان ایران و امریکا در هردو طرف را افزایش داده است.
اما در این میان، کارشناسان می گویند از اظهارات آقای اوباما چنین برمی آید که این مورد با مورد کوبا از بنیاد متفاوت است.

مشکل دوطرف ایران و امریکا با همدیگر، پیچیدگی های بیشتری نسبت به کوبا دارد. از خصومت های سیاسی و اختلاف نظرهای ایدئولوژیک تا مساله اسراییل، بحران هسته ای، رقابت های تسلیحاتی، تضاد منافع و شرکای منطقه ای امریکا در خاور میانه و دنیای عرب.

برخی از این مسایل به اندازه ای بنیادی و ریشه دار است که عدول از آنها برای هریک از طرفین، عبور از خط سرخ سیاست و منفعت و باورهای مکتبی محسوب می شود.

اوباما حل مساله هسته ای را نخستین مرحله از عادی سازی رابطه با تهران، عنوان کرده است؛ اما کارشناسان می گویند که بن بست در دستیابی به توافقی جامع و فراگیر در این زمینه نیز پس از ماه ها مذاکره طولانی و نفسگیر، ناشی از دخالت مسایل فراهسته ای و غالبا سیاسی و ایدئولوژیک در این روند است.