اوج‌گیری تنش‌ عربی، قطع کامل روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی با قطر

به نظر می‌رسد قطع روابط مصر، بحرین و امارات با قطر نیز به تبع فشارهای عربستان سعودی صورت گرفته است که اختلافاتش با  همسایه کوچک شرقی خود طی چند هفته گذشته در حال تشدید است.

این کشورها قطر را به حمایت از گروه های تروریستی از جمله اخوان المسلمین متهم کرده اند.

عربستان سعودی این خبر را اوایل صبح دوشنبه از طریق “آژانس سعودی پرس” منتشر کرد.

عربستان سعودی گفت این حرکت برای حفاظت در برابر “تروریسم و افراط گرایی” لازم است. گفته می شود عربستان همه نیروهای قطری را از جنگ در یمن خارج کرده است.

عربستان گفت همه تماس های زمینی، دریایی و هوایی با قطر را قطع می کند “و همه کشورهای برادر و دوست را دعوت به چنین کاری می کند.”

همزمان مصر و امارات متحد عربی قطع روابط با قطر را در خبرگزاری های دولتی خود اعلام کردند.

پیشتر وزارت خارجه بحرین طی بیانیه ای گفته بود روابط با قطر را قطع می کند و همه دیپلمات های قطری باید ظرف ۴۸ ساعت این کشور را ترک کنند.

در بیانیه وزارت خارجه بحرین آمده است که شهروندان قطر باید ظرف دو هفته از بحرین بیرون بروند.

بحرین هم ترددهای هوایی و دریایی با قطر را قطع کرد.

این کشور قطر را به “تحریک رسانه ای، حمایت از فعالیت های مسلحانه تروریستی و تامین مالی گروه های مرتبط با ایران برای انجام خرابکاری و گسترش هرج و مرج در بحرین” متهم کرد.

امارات متحده عربی هم “حمایت، تامین مالی و در آغوش گرفتن سازمان های تروریستی، افراط گرا و فرقه گرا” توسط قطر را از دلایل قطع روابط برشمرد.

تنش‌ها میان عربستان و قطر از آن زمان علنی و تشدید شد که شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر در سخنانی در جریان مراسم پایان خدمت گروهی از سربازان این کشور در انتقاد از تروریستی خواندن «حماس» و «حزب الله» و تاکید بر نقش ایران در برقراری ثبات و امنیت منطقه ای، برخی کشورهای منطقه را  به عنوان مدعیان مبارزه با تروریسم به تعصب مذهبی و عدم درک درست از اسلام واقعی متهم کرد. در افکار عمومی دنیای عرب کسی تردیدی ندارد که منظور امیر قطر عربستان سعودی بوده است.

بلافاصله پس از انتشار ویدئوی اظهارات امیر قطر، این سخنان به بحث داغی در افکار عمومی عرب و به یک جنگ رسانه‌ای در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس تبدیل شد. یک چیز در این بین مشخص شده است و آن اینکه ویدیوی سخنان شیخ تمیم، اختلافات عمیق میان قطر و عربستان بر سر نقش گروه اخوان المسلمین را  آشکار کرد.

در همین ارتباط حافظ المیرازی کارشناس رسانه‌ از مصر می‌گوید، قطر با شبکه الجزیره از تحولات اعتراضی خاورمیانه در سال 2011 حمایت کرده بود. رهبری قطر، این تحولات را فرصتی برای افزایش نفوذ خود در منطقه می‌دانست. در همین راستا قطر با حمایت مستقیم و غیرمستقیم از این تحولات، مشروعیت رژیم‌های مطلقه و پادشاهی منطقه، از جمله عربستان سعودی را زیر سوال برد.

المیرازی معتقد است که آنچه که در ویدیو از قول امیر قطر نقل می‌شود با سیاست کنونی این کشور انطباق دارد.

یکی دیگر از اختلافات اساسی قطر با عربستان بر سر برخورد با گروه اخوان المسلمین است. قطر با حمایت از گروه اخوان المسلمین قصد دارد نفوذ خود در کشورهای سنی مذهب را افزایش دهد. عربستان ولی با آن به شدت مخالف است.

علاوه بر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، آمریکا هم از قطر انتقاد می‌کند. شبکه “ارم نیوز” وابسته به امارات متحده عربی از قول رابرت گیتس، وزیر دفاع سابق آمریکا گزارش می‌دهد که قطر از گروه اخوان المسلمین همیشه حمایت کرده است.

گیتس این سخنان را در کنفرانس “قطر و مناسبات آن با اخوان المسلمین” در واشنگتن بیان کرده است.  وزیر دفاع سابق آمریکا انتقاد می‌کند که قطر تلاش دارد نفوذ سیاسی خود در منطقه را افزایش دهد و به گفته او پای خود را از گلیمش فراتر بگذارد، در حالی که تنها ۲ و نیم میلیون نفر جمعیت دارد.

نشریه سیاسی “فارین پالیسی” هم با انتشار مقاله‌ای گفته است که قطر شریک قابل اعتمادی برای آمریکا نیست.

با این حال برخی دیگر از کارشناسان از جمله کریستیان کواتس اولریکسن، از مؤسسه سلطنتی روابط بین‌المللی “چتم هاوس” (Chatham House) تشدید اختلاف قطر و عربستان را با سفر ترامپ مرتبط می‌دانند. او می‌گوید با سفر ترامپ به ریاض، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اکنون احساس پیروزی می‌کنند و فکر می‌کنند که نقش برتری در منطقه پیدا کرده‌اند. در واقع  نشست ترامپ با رهبران کشورهای عرب در ریاض قرار بود اتحاد دنیای عرب و وحدت‌نظر رهبران آنها را به نمایش بگذارد، اما هنوز چند صباحی از این نشست نگذشته که شکاف عمیق بین قطر و عربستان آشکار شده است.

از طرف دیگر این اولین بار نیست که شاهد بروز تنش و اختلاف بین دو یا چند کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس هستیم، بلکه تاریخ کوتاه این کشورها مملو از اختلافات و منازعاتی است که بصورت مقطعی میان کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس جریان داشته است. اما تاکنون در تمام این اختلافات شیوخ عرب هم «سقفی» برای خصومت ورزی های خود در نظر می گرفتند و هم از حمله مستقیم به حکام و خاندان های حاکم اجتناب می کردند، لذا این منازعات، جنگ های وکالتی بودند که بین نمایندگان این شیوخ به راه می‌ افتاد، به ویژه در مورد کشوری چون قطر که طی یک دهه اخیر همواره در پرونده های مختلف با سعودی ها اختلاف نظر داشته است. به همین دلیل تحلیلگران در ابتدا این تنش را هم در چارچوب همان اختلافات و رویارویی های سابق ملاحظه کردند که پس از چند روز حل و فصل شده و یا از تب و تاب می افتاد.

از جمله چهار سال قبل از این نیز درست چند ماه پس از روی کارآمدن امیر فعلی قطر بجای پدر خود، عربستان، امارات و بحرین سفرای خود را از قطر فراخواندند که این امر برای بسیاری از محافل سیاسی غیرمنتظره بود زیرا به هیچ وجه وقوع چنین امری را خصوصاً پس از روی کار آمدن امیر جدید قطر پیش بینی نمی کردند.  با این حال در آن زمان این اقدام تنش‌آمیز نیز طی کمتر از دو ماه با بازگشت سفرای کشورهای مذکور به قطر پایان یافت، اما در حال حاضر بر خلاف بسیاری از تحلیل ها و ارزیابی ها، تنش‌های جاری نه تنها پایان نیافته و از تب و تاب نیفتاده که هر روز در حال تشدید و با ورود برخی طرف های منطقه ای به حمایت از سعودی ها به نظر در حال تبدیل شدن به بحران است.

این بحران وقتی جدی‌تر به نظر می‌رسد که کار را به قطع رابطه چهار کشور عربی با قطر رسانده است و ممکن است در صورت ادامه این وضعیت ما شاهد ایجاد شکاف‌های جدی و دسته‌بندی جدیدی در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باشیم. شکاف‌هایی که بطور حتم در صورت تداوم تاثیرات خود را بر سایر تحولات و پرونده‌های منطقه نیز نشان خواهد داد.